Ο μπαρμπα-Νάσιος

Στου ρόγχου τα σκαλιά πορφύρας κύκλοι

Κι αστράψαν τα εφτά δοξάρια τ’ ουρανού.

Λύθηκαν τα καρφιά. Φτέρνες και πόδια

Τίναξαν Ίκαρου φτερά, πέδιλα Ερμή.

Έγιν’ αυτός που ήταν. Ανέμισε μαντίλι

Στου αχού το ρίγος και στους ε-

Λιγμούς του τραγουδιού.

Σείσμα και λύγισμα και σύρριζα όλος

Στου «Ισούφ Αράπη» το μεθύσι πήδημα στερνό.

Καλή χορεία- Ελληνική, Μπάρμπα Νάσιο!

Το παραπάνω είναι ένα ποίημα με τοπικό πωγωνίσιο χρώμα.

Τύπος αγαπητός του χωριού, καλόκαρδος, ο μπάρμπα Νάσιος, από τους παλιούς αξέχαστους γέροντες, τον γνώριζα κρεοπώλη στην αγορά του χωριού, που τις εσπέρες έψηνε κοκορέτσι.

Πολλές φορές μας έδινε την ευκαιρία να το ψήσουμε εμείς τα παιδιά,

οπότε είχαμε και την απολαβή μας στο τέλος.

Είχε ένα πάθος, ακόμη και σε περασμένη ηλικία. στα πανηγύρια, ή όπου άλλού γινόταν γλέντια, να χορεύει τον πωγωνίσιο χορό «Ισούφ- αράπης».με τέτοιο πάθος στα τινάγματα, ώστε για να κατορθώσει αυτό που ήθελε, τίναζε τα τσαρούχια του, έμενε με τα τσουράπια, και δόστου χορό.

Τον φαντάζομαι γέρο πιά, άρρωστο και ανήμπορο,δεμένο στο κρεβάτι του πόνου, κατά τη στερνή την ώρα, με δίπλα του μερικές μαυροφόρες γριές να σιγοψιθυρίζουν, να μοιρολογούν ,πες. τη ζωή του.

Στο ρόγχο του θανάτου το σιγαλό μοιρολογίσιο μουρμουρητό έρχεται στα αυτιά του ως τραγούδι Ισούφ –αράπη και ως έλλαμψη οι μεγάλες στιγμές που νέος το χόρευε.

Από εκεί αρχίζει το ποίημα.

Οι ελιγμοί του σκοπού των γριών ποιητικά χωρίστηκαν για να ακούγονται ως λυγμοί που του αξίζουν.

Η τράμπα του Νασρεττίν Χότζα απο τον Ορχάν Βέλη

(Επτάλοφος, αρ.51.1995).

Αυτές τις μέρες καθώς έψαχνα στη βιβλιοθήκη μου, ανακάλυψα ένα παλιό βιβλίο του 1953 -και κοιτάξτε σύμπτωση, ήταν των εκδόσεων “Yeditepe”, που σημαίνει Επτάλοφος -αφιερωμένο ολόκληρο στον Ορχάν Βελή.

Εκεί διάβασα μέσα στα άλλα πως ο ποιητής μας, μάστορας στα ευτράπελα, είχε μεταφέρει σε έμμετρο λόγο 77 μύθους του Νασρεττίν Χότζα.

Για να δειχτεί, λοιπόν, η επιδεξιοσύνη του Βελή, παραθέ-τονταν κι ένας μύθος του Χότζα, όπως τον ξανάπλασε -να τον δημιούργησε άραγε ο ίδιος;_ ο ποιητής.

Σας βεβαιώνω πως όταν διάβασα το στιχούργημα, έσκασα στα γέλια.

Κάτω από την επίδραση της ευθυμίας που με διακατείχε, μου γεννήθηκε ταυτόχρονα κι η επιθυμία να τον μεταφέρω στη γλώσσα μας. Η διάθεσή μου ήταν τέτοια, που σε λίγη ώρα ο μύθος έπαιρνε το τρίτο του ένδυμα, ελληνικό αυτή τη φορά.

Τον χαρίζω στους αναγνώστες της “Ε” με τα εξής προσθετικά:

Αν δε γελάσετε, όπως εγώ, δε θα φταίει ο ζουμερός λαϊκός λόγος, όπως τον έπλεξε ο Ορχάν Βελή, αλλά η αδυναμία του μεταφραστή κατά τη μεταφορά:

Η λέξη “Τράμπα” ομολογώ δε μου αρέσει και τόσο. Η “ανταλλαγή” δε με ικανοποιεί. Η “υπαλλαγή” θα ήταν η προτιμότερη. Μόνο που τότε θα πρόδινα την καταβύθιση του ποιητή στις λαϊκές ρίζες. Και το απόφυγα.

ΤΡΑΜΠΑ

Στο δρόμο του ο Χότζας μια καματερή

περπατώντας, τρώει μια σβερκιά πολύ καυτερή;.

Ζαλισμένος από πόνο πίσω του γύρισε,

οργισμένος να ιδεί ποιος τον ...συγύρισε!

Βλέπει μια όψη, άγνωστη μάλλον,

να του λέει: “Συγγνώμη! Σε παρομοίασα μ’ άλλον!”

Το χάφτει ο Χότζας ένα έτοιο “ψαλτήριο”;

Τον γραπώνει απ’ το γιακά ίσια για το δικαστήριο.

Ο δικαστής μελετά τα συμβάντα μ’ εμβρίθεια

και πολλή συναντίληφη για το δράστη -είν’ αλήθεια-

και την κρίση του βγάζει σε δυόμιση αράδες:

Να πλρώσει στο θύμα ο φταίχτης μόνο δύο παράδες!

Αγριεύει ο Χότζας με το δικαστή.

“-Με δουλεύεις;” του λέει, “ποινή είν’ αυτή;

Να τον καθίσεις έπρεπε τον ερίφη στον μπάγκο.

Επί πλέον το δείχνει που δεν έχει ούτε φράγκο!. ”

Τότε κι ο δράστης με γαλιφιές και κουνήματα

“-Δεν έτυχε” λέει “να ‘χω επάνω μου χρήματα.

Να μ’ αφήσετε να πάω να φέρω όσα πρέπει”

Κι ο καλός σου ο δικαστής του το επιτρέπει.

Αναμονή στην αναμονή,

Πουθενά ο μυστήριος να φανεί.

Τότε του Χότζα του ’στριψε να τον περιμένει,

ορμάει προς το δικαστή και του τραβάει μια ξεγυρισμένη!

“-Αντε τώρα” του λέει “εγώ παραιτούμαι απ’ την αναμονή,

κάτσε εσύ να εισπράξεις στη θέση μου την ποινή!”

Η δουλεία στην Αρχαία Ελλάδα. Β ΜΕΡΟΣ

Με σημερινές, συναισθηματικές, κοινωνικές και πολιτικές ιδεολογίες δεν είναι σωστό να κρίνουμε και να αξιολογήσομε μονοσήμαντα κοινωνικά φαινόμενα απόμακρων καιρών. Αυτά ως εισαγωγή στο θέμα.

Και μια πρώτη απάντηση στους αφελείς που λένε ότι τον Παρθενώνα τον έχτισαν δούλοι. Δούλοι υπήρξαν όλοι οι άλλοι λαοί , εκτός του βασιλιά.(«τα βαρβάρων γαρ δούλα πάντα πλην ενός», μας λέει ο Ευριπίδης στην «Ελένη» του). Τόσα εκατομμύρια δούλων πως δεν έχτισαν πεντέξι Παρθενώνες;

Ναι, δούλοι υπήρξαν στις κατοπινές εποχές και ιδιαίτερα στους κλασσικούς χρόνους. Αναφερόμαστε ιδιαίτερα στον πέμπτο και τέταρτο π.Χ. αιώνα.

Δεν υπήρξε σπίτι στην Αθήνα που να μην έχει τουλάχιστον ένα δούλο. Πρέπει να ήταν κανείς πολύ φτωχός για να μην έχει αποκτήσει ένα δούλο. Ένας πλούσιος έφτανε να έχει ακόμη και πενήντα δούλους. Υπολογίζεται ότι στην Αθήνα ζούσαν εκατό, κατ’άλλους εκατόν είκοσι χιλιάδες δούλοι, από τους οποίους 65000, δηλαδή πάνω από τους μισούς, ασχολούνταν με οικιακές υπηρεσίες, σε ένα συνολικό Αθηναϊκό πληθυσμό κάπου εκατό χιλιάδων και επομένως δεν αποτελούσαν τη βάση της οικονομικής ζωής στην Αττική.

Η κυριότερη αγορά δούλων γινόταν στη Δήλο αλλά και σε άλλα μέρη.

Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των δούλων με τις πλέον σκληρές συνθήκες εργάζονταν στα μεταλλεία του Λαυρίου αλά και στους μύλους, να κινούν τις μυλόπετρες που άλεθαν σιτάρι . Εκεί «τους στοίβαζαν σε βρώμικες κατασκηνώσεις, χωρίς οικογένεια, για να γλυτώνουν τα παραπανίσια έξοδα» (Flaceliere). Παρ΄όλα αυτά δεν θύμιζαν τα φριχτά με ξύλο και βιασμούς βασανιστήρια των δυστυχισμένων Νέγρων σκλάβων στις φυτείες με τα ζαχαροκάλαμα, τις νότιας Αμερικής, όπως περιγράφονται στην «Καλύβα του μπάρμπα Θωμά», κι ακόμα δεν είχαν καμμά σχέση με τα εγκλήματα τουΚολόμβου, που δεν τα αναφέρουν τα σχολικά βιβλία.

Όύτε σύγκριση χωράει με τους δούλους της Ρώμης, που δούλευαν στα μεγάλα αγροκτήματα, τα latifundia, όπου το γερασμένο ή άρρωστο σκλάβο τον πετούσαν κυριολεκτικά στο δρόμο. Γι’ αυτό οι συχνές εξεγέρσεις και η μεγάλη επανάσταση των δούλων με επικεφαλής το Θρακιώτη Σπάρτακο το 73 π.Χ,

Oι δημόσιοι υπάλληλοι δεν είχαν κανένα δικαίωμα και στα δικαστήρια η μαρτυρία ενός δούλου γινόταν πιστευτή μετά από βασανιστήρια.

Οι δούλοι δεν είχαν ανθρώπινη υπόσταση και ονομάζονταν ανδράποδα κατ’αντιδιαστολή προς τα τετράποδα.

Δυστυχώς οι δυό μεγάλοι μας φιλόσοφοι και ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης πίστεψαν στην αναγκαιότητα της δουλείας και είδαν αυτούς τους ανθρώπους ως «φύσει δούλους»και το χειρότερο ως «κινούνενα εργαλεία»

Οι Αθηναίοι αφιέρωναν πολύ για χρόνο για τον εαυτό τους , διότι για τις προσωπικές και οικιακές τους υπηρεσίες φρόντιζαν οι δούλοι. «Η θεωρία όμως πως αποτελούσαν τη βάση της Αθηναϊκής κοινωνίας αποτελεί μεγάλη υπερβολή και είναι γελοίο να λέμε πως έδινε τον τόνο σ΄αυτή την κοινωνία και ότι αποξένωνε το μέσο πολίτη απ’ τη σκληρή δουλειά. Απλώς κρατούσε χαμηλό το επίπεδο των ημερομισθίων. Αν ήταν πιο συμφερτικό ν’αγοράσει κανείς ένα δούλο, κανείς δε θα χρησιμοποιούσε ελεύθερη εργασία. Μα η κατοχή ενός δούλου δεν ήταν καθόλου απλή υπόθεση». H.D. F. KITTO “ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ»

Όσα εξιστορήσαμε παραπάνω, είναι ίσως τα χειρότερα αρνητικά. Υπάρχουν όμως και ελαφρύνσεις. Υπάρχει διάκριση ανάμεσα στους δούλους που γεννήθηκαν σε σπίτι κι εκείνους που αγοράστηκαν. Αποκτούσαν σχέσεις με τους κυρίους τους και με τα παιδιά τους στα οποία γινόνταν παιδαγωγοί και βελτίωναν τη θέση τους.

Όσοι έμπαιναν στα Συμβούλια, στα δικαστήρια, στα οπλοστάσια, στους Θησαυρούς και επωμίζονταν αξιώματα, βελτίωναν τη θέση τους και επιβραβεύονταν για τη συμπεριφορά τους.

Η ανταμοιβή καλών υπηρεσιών επίσης μπορούσε να αλλάξει τη ζωή τους.

Στο Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα τους έγινε η τιμή να συστρατευθούν με τους Αθηναίους και στη ναυμαχία των Αργινουσών, στας δυσμάς του βίου της αθηναϊκής Δημοκρατίας, με τη συμμετοχή τους, έγιναν απελεύθεροι. Όμως παρέμεναν οι δούλοι, δότι οι θεσμοί δεν άλλαξαν.

Οι εποχές όμως με την πάροδο των χρόνων αλλάζουν, ήρθε μια ώρα να πνεύσει νέος αέρας, καινούριες ιδέες να εισβάλουν, θετικές με πρωτοπόρους διαφωτιστές και αντιδραστικές, με στρεψόδικους και απαρνητές των μεγάλων αξιών. Είναι το μεγάλο κύμα των σοφιστών, που όρμησε στο κατεστημένο των Αθηνών ταράζοντας τα νερά.

Εμάς μας ενδιαφέρουν οι πρώτοι. Εκεί ετέθη το μεγάλο κα ριζικό ερώτημα αν οι άνθρωποι θεωρούνται συμφώνως τη φύσει, ή είναι αποτέλεσμα συμβάσεων, όπως οι δούλοι, και συνεπώς επιδέχονται βελτίωση.

Μας ενδιαφέρουν οι ανθρωπιστικές διασκαλίες με πρωταγωνιστές τον Πρωταγόρα, τον Αντιφώντα, τον Γοργία. Τον Πρόδικο και λοιπούς άλλους που κινηγήθηκαν τόσο από το κατεστημένο των Αθηνών, ώστε μόνο σπαράγματα μείναν από τα έργα τους. Υπάρχει μάλιστα και ένας που ακούει στο όνομα Αλκιδάμας, που από αυτόν διασώθηκε μόνον ένας στίχος που ζυγίζει καντάρια χρυσού:«Ουδένα δούλον η φύσις πεποίηκεν, πάντας ελευθέρους αφήκεν θεός». Ζυγίστε αυτό το στίχο με τα «ομιλούντα εργαλεία» και τά «ανδράποδα» για να καταλάβετε την τρομαχτική διαφορά που έφερνε αυτό το ρεύμα. Πώς να μη κυνηγηθούν οι φορείς του; «Φύσει πάντες ομοίως πεφύκαμεν και βάρβαροι και Έλληνες…ούτε βάρβαρος αφώρισται(ξεχωρίζει) ημών, ούτε Έλλην ουδείς» (Αντιφών.) “Εδώ εμφανίζεται για πρώτη φορά η έννοια της πανανθρώπινης αδελφοσύνης”. (Jaqueline de Romilly). Αυτή ήταν η φωτεινή γραμμή με τους παρεξηγημένους σοφιστές, που μελέτησε ιδιαιτέρως και τους ανέστησε σε βιβλίο η Romilly.

O ι θεσμοί όμως αντιστάθηκαν,άντεξαν, οι σοφιστές κυνηγήθηκαν, οι πόλεμοι έφεραν νέες περιπέτειες, ώσπου μετά τον Μ. Άλέξανδρο πλάκωσε η Ρώμη. .

Nαι υπήρξαν δούλοι στην Ελλάδα, ξέρετε όμως κανένα από όλους αυτούς τους δούλους λαούς, να ξυπνήσει και να υψώσει φωνή διαμαρτυρίας όπως έγινε με τους Έλληνες;

ΣΗΜ:Η δουλεία στις ΗΠΑ καταργήθηκε με νόμο το 1865. Στις αρχες του 19ου αιώνα στη Βρετανία και Γαλλία και στην Τουρκία το δουλεμπόριο καταργήθηκε με νόμο το 1881. Στην Ελλάδα στις 25-9-1822.. (Βικιπαίδεια)