Η δουλεία στην Αρχαία Ελλάδα. Β ΜΕΡΟΣ

Με σημερινές, συναισθηματικές, κοινωνικές και πολιτικές ιδεολογίες δεν είναι σωστό να κρίνουμε και να αξιολογήσομε μονοσήμαντα κοινωνικά φαινόμενα απόμακρων καιρών. Αυτά ως εισαγωγή στο θέμα.

Και μια πρώτη απάντηση στους αφελείς που λένε ότι τον Παρθενώνα τον έχτισαν δούλοι. Δούλοι υπήρξαν όλοι οι άλλοι λαοί , εκτός του βασιλιά.(«τα βαρβάρων γαρ δούλα πάντα πλην ενός», μας λέει ο Ευριπίδης στην «Ελένη» του). Τόσα εκατομμύρια δούλων πως δεν έχτισαν πεντέξι Παρθενώνες;

Ναι, δούλοι υπήρξαν στις κατοπινές εποχές και ιδιαίτερα στους κλασσικούς χρόνους. Αναφερόμαστε ιδιαίτερα στον πέμπτο και τέταρτο π.Χ. αιώνα.

Δεν υπήρξε σπίτι στην Αθήνα που να μην έχει τουλάχιστον ένα δούλο. Πρέπει να ήταν κανείς πολύ φτωχός για να μην έχει αποκτήσει ένα δούλο. Ένας πλούσιος έφτανε να έχει ακόμη και πενήντα δούλους. Υπολογίζεται ότι στην Αθήνα ζούσαν εκατό, κατ’άλλους εκατόν είκοσι χιλιάδες δούλοι, από τους οποίους 65000, δηλαδή πάνω από τους μισούς, ασχολούνταν με οικιακές υπηρεσίες, σε ένα συνολικό Αθηναϊκό πληθυσμό κάπου εκατό χιλιάδων και επομένως δεν αποτελούσαν τη βάση της οικονομικής ζωής στην Αττική.

Η κυριότερη αγορά δούλων γινόταν στη Δήλο αλλά και σε άλλα μέρη.

Ο μεγαλύτερος πληθυσμός των δούλων με τις πλέον σκληρές συνθήκες εργάζονταν στα μεταλλεία του Λαυρίου αλά και στους μύλους, να κινούν τις μυλόπετρες που άλεθαν σιτάρι . Εκεί «τους στοίβαζαν σε βρώμικες κατασκηνώσεις, χωρίς οικογένεια, για να γλυτώνουν τα παραπανίσια έξοδα» (Flaceliere). Παρ΄όλα αυτά δεν θύμιζαν τα φριχτά με ξύλο και βιασμούς βασανιστήρια των δυστυχισμένων Νέγρων σκλάβων στις φυτείες με τα ζαχαροκάλαμα, τις νότιας Αμερικής, όπως περιγράφονται στην «Καλύβα του μπάρμπα Θωμά», κι ακόμα δεν είχαν καμμά σχέση με τα εγκλήματα τουΚολόμβου, που δεν τα αναφέρουν τα σχολικά βιβλία.

Όύτε σύγκριση χωράει με τους δούλους της Ρώμης, που δούλευαν στα μεγάλα αγροκτήματα, τα latifundia, όπου το γερασμένο ή άρρωστο σκλάβο τον πετούσαν κυριολεκτικά στο δρόμο. Γι’ αυτό οι συχνές εξεγέρσεις και η μεγάλη επανάσταση των δούλων με επικεφαλής το Θρακιώτη Σπάρτακο το 73 π.Χ,

Oι δημόσιοι υπάλληλοι δεν είχαν κανένα δικαίωμα και στα δικαστήρια η μαρτυρία ενός δούλου γινόταν πιστευτή μετά από βασανιστήρια.

Οι δούλοι δεν είχαν ανθρώπινη υπόσταση και ονομάζονταν ανδράποδα κατ’αντιδιαστολή προς τα τετράποδα.

Δυστυχώς οι δυό μεγάλοι μας φιλόσοφοι και ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης πίστεψαν στην αναγκαιότητα της δουλείας και είδαν αυτούς τους ανθρώπους ως «φύσει δούλους»και το χειρότερο ως «κινούνενα εργαλεία»

Οι Αθηναίοι αφιέρωναν πολύ για χρόνο για τον εαυτό τους , διότι για τις προσωπικές και οικιακές τους υπηρεσίες φρόντιζαν οι δούλοι. «Η θεωρία όμως πως αποτελούσαν τη βάση της Αθηναϊκής κοινωνίας αποτελεί μεγάλη υπερβολή και είναι γελοίο να λέμε πως έδινε τον τόνο σ΄αυτή την κοινωνία και ότι αποξένωνε το μέσο πολίτη απ’ τη σκληρή δουλειά. Απλώς κρατούσε χαμηλό το επίπεδο των ημερομισθίων. Αν ήταν πιο συμφερτικό ν’αγοράσει κανείς ένα δούλο, κανείς δε θα χρησιμοποιούσε ελεύθερη εργασία. Μα η κατοχή ενός δούλου δεν ήταν καθόλου απλή υπόθεση». H.D. F. KITTO “ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ»

Όσα εξιστορήσαμε παραπάνω, είναι ίσως τα χειρότερα αρνητικά. Υπάρχουν όμως και ελαφρύνσεις. Υπάρχει διάκριση ανάμεσα στους δούλους που γεννήθηκαν σε σπίτι κι εκείνους που αγοράστηκαν. Αποκτούσαν σχέσεις με τους κυρίους τους και με τα παιδιά τους στα οποία γινόνταν παιδαγωγοί και βελτίωναν τη θέση τους.

Όσοι έμπαιναν στα Συμβούλια, στα δικαστήρια, στα οπλοστάσια, στους Θησαυρούς και επωμίζονταν αξιώματα, βελτίωναν τη θέση τους και επιβραβεύονταν για τη συμπεριφορά τους.

Η ανταμοιβή καλών υπηρεσιών επίσης μπορούσε να αλλάξει τη ζωή τους.

Στο Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα τους έγινε η τιμή να συστρατευθούν με τους Αθηναίους και στη ναυμαχία των Αργινουσών, στας δυσμάς του βίου της αθηναϊκής Δημοκρατίας, με τη συμμετοχή τους, έγιναν απελεύθεροι. Όμως παρέμεναν οι δούλοι, δότι οι θεσμοί δεν άλλαξαν.

Οι εποχές όμως με την πάροδο των χρόνων αλλάζουν, ήρθε μια ώρα να πνεύσει νέος αέρας, καινούριες ιδέες να εισβάλουν, θετικές με πρωτοπόρους διαφωτιστές και αντιδραστικές, με στρεψόδικους και απαρνητές των μεγάλων αξιών. Είναι το μεγάλο κύμα των σοφιστών, που όρμησε στο κατεστημένο των Αθηνών ταράζοντας τα νερά.

Εμάς μας ενδιαφέρουν οι πρώτοι. Εκεί ετέθη το μεγάλο κα ριζικό ερώτημα αν οι άνθρωποι θεωρούνται συμφώνως τη φύσει, ή είναι αποτέλεσμα συμβάσεων, όπως οι δούλοι, και συνεπώς επιδέχονται βελτίωση.

Μας ενδιαφέρουν οι ανθρωπιστικές διασκαλίες με πρωταγωνιστές τον Πρωταγόρα, τον Αντιφώντα, τον Γοργία. Τον Πρόδικο και λοιπούς άλλους που κινηγήθηκαν τόσο από το κατεστημένο των Αθηνών, ώστε μόνο σπαράγματα μείναν από τα έργα τους. Υπάρχει μάλιστα και ένας που ακούει στο όνομα Αλκιδάμας, που από αυτόν διασώθηκε μόνον ένας στίχος που ζυγίζει καντάρια χρυσού:«Ουδένα δούλον η φύσις πεποίηκεν, πάντας ελευθέρους αφήκεν θεός». Ζυγίστε αυτό το στίχο με τα «ομιλούντα εργαλεία» και τά «ανδράποδα» για να καταλάβετε την τρομαχτική διαφορά που έφερνε αυτό το ρεύμα. Πώς να μη κυνηγηθούν οι φορείς του; «Φύσει πάντες ομοίως πεφύκαμεν και βάρβαροι και Έλληνες…ούτε βάρβαρος αφώρισται(ξεχωρίζει) ημών, ούτε Έλλην ουδείς» (Αντιφών.) “Εδώ εμφανίζεται για πρώτη φορά η έννοια της πανανθρώπινης αδελφοσύνης”. (Jaqueline de Romilly). Αυτή ήταν η φωτεινή γραμμή με τους παρεξηγημένους σοφιστές, που μελέτησε ιδιαιτέρως και τους ανέστησε σε βιβλίο η Romilly.

O ι θεσμοί όμως αντιστάθηκαν,άντεξαν, οι σοφιστές κυνηγήθηκαν, οι πόλεμοι έφεραν νέες περιπέτειες, ώσπου μετά τον Μ. Άλέξανδρο πλάκωσε η Ρώμη. .

Nαι υπήρξαν δούλοι στην Ελλάδα, ξέρετε όμως κανένα από όλους αυτούς τους δούλους λαούς, να ξυπνήσει και να υψώσει φωνή διαμαρτυρίας όπως έγινε με τους Έλληνες;

ΣΗΜ:Η δουλεία στις ΗΠΑ καταργήθηκε με νόμο το 1865. Στις αρχες του 19ου αιώνα στη Βρετανία και Γαλλία και στην Τουρκία το δουλεμπόριο καταργήθηκε με νόμο το 1881. Στην Ελλάδα στις 25-9-1822.. (Βικιπαίδεια)