Ο Γολγοθάς δύο Θεών

Πότε ένας λαός αποχτά τη Μυθολογία του; Είναι προφανές: όταν αλλάξει θρησκεία. Και τότε πολλά από το λαό εκείνο που φαίνονται σ' εμάς παράδοξα: θεοί στον Όλυμπο, θεότητες και παιδιά θεών πάνω στη γη, από σμίξιμο των τελευταίων με θνητές, -σπόροι και παρασπόρια-θεότητες στον κάτω κόσμο, ήταν για τους αρχαίους προγόνους μας, με τη δύναμη που δίνει η πίστη, υπαρκτοί και δημουργούσαν πραγματικότητες. Μου κάνει εντύπωση πως ένας σημαντικός ιστορικός, ο Αρριανός, που ζει σε πολύ προχωρημένη εποχή, στο δεύτερο μ.Χ. αιώνα, και γράφει την "Αλεξάνδρου ανάβαση" -δεν είναι βέβαια Θουκυδίδης- πιστεύει και στους γιους των θεών και στους θεούς του κάτω κόσμου. Για να δικαιολογήσει τη θεοποίηση του Αλεξάνδρου βρίσκει, μεταξύ άλλων, και την εξής επιχειρηματολογία: Δεν νομίζω -μας λέει- πως ο Αλέξανδρος αποδείχτηκε κατώτερος από τον Αιακό ή το Ραδάμανθυ (= θεοί του κάτω κόσμου, κριτές), που οι παλαιότεροι, χωρίς να τους καταλογίζουν καμιά αλαζονεία, τους θεωρούσαν παιδιά του Δία, ούτε πάλι τον βρίσκω κατώτερο από τον γιο του Δία, τον Θησέα (βασιλιά των Αθηνών) και από τον γιο του Απόλλωνα, τον Ίωνα (=γενάρχη των Ιώνων). Αρρ. βιβλ. 7ο κεφ. 29. Παρενθετικά εδώ επισημαίνω πως, για τους πολυθεϊστές Ελληνες, η έννοια "υιός θεού", σε αντίθεση με τους Εβραίους που εθεωρείτο ύβρις, ήταν οικεία, αν αναλογισθούμε, εκτός από τους πιο πάνω, τον μεγαλύτερο και σπουδαιότερο Ήρωα της ελληνικής φυλής, τον Ηρακλή, γιο του Δία και της Αλκμήνης, τον Δίονυσο, γυιό του Δία και της Σεμέλης και τον Περσέα, γυιο του Δία και της Δανάης, όλες οι γυναίκες μητέρες θνητές. Αλλά και ο Θεός που υποφέρει, δεν ήταν κάτι το άγνωστο για τους αρχαίους. Πολύ πριν δεχτούν τη νέα θρησκεία του Ναζωραίου, είχαν και αυτοί ένα θεό, τον Προμηθέα, "ήλοις προσηλωθέντα" σε έναν άλλου είδους Γολγοθά, στο πιο ψηλό βουνό της Ασίας, τον Καύκασο. Εξωτερικές βέβαια οι ομοιότητες. Αξίζει όμως να τις δούμε προσεχτικότερα. Σπεύδω να δηλώσω πως εάν προηγείται ο Προμηθέας κατά την αντιπαραβολή, αυτό οφείλεται σε λόγους καθαρά ιστορικούς, επειδή χρονολογικά προηγείται. Τόσο ο Προμηθέας όσο και ο Ιησούς είναι και οι δυο ευεργέτες των ανθρώπων. Ο πρώτος χάρισε τη φωτιά και τις τέχνες και ο δεύτερος κατέβηκε στη γη για την ανύψωση και σωτηρία του ανθρώπου, "ίνα σώση τον κόσμον". Και οι δυο, ως θεοί, γνωρίζουν εκ των προτέρων τί τους περιμένει. Και οι δυό δέχονται αγόγγυστα το πεπρωμένο τους "δια την λίαν φιλότητα βροτών" για την πολύ αγάπη τους στον άνθρωπο, όπως λέει το αισχυλικό κείμενο και η Εκκλησία μας αργότερα. Και τους δυο, την ώρα του μαρτυρίου τους, τους εγκατέλειψαν οι πάντες. Ολομόναχοι θα πορευτούν το Γολγοθά τους, ολομόναχοι θα υποστούν το μαρτύριό τους, ο ένας καρφωμένος πάνω στα βράχια και ο άλλος πάνω στο Σταυρό. Τον Προμηθέα τον εγκατέλειψαν όλοι οι παλιοί θεοί, όταν αυτός πήγε, στη θεομαχία που έγινε εναντίον του Κρόνου, με το μέρος του Δία, ο οποίος, χάρη στη σύμπραξη αυτή, νίκησε και έγινε ο νέος αφέντης του ουρανού. Και τώρα ήρθε η ώρα να τον ...ανταμείψει! Αλλά και οι άνθρωποι, που δέχτηκαν την ευεργεσία του, σιωπούν. Για τον Ιησού, που μπήκε θριαμβευτής στα Ιεροσόλυμα, το παραλήρημα του ενθουσιασμού των ανθρώπων κράτησε μόνο τρεις μέρες. Με τη σύλληψή του έχουμε τη μεταστροφή που άγγιξε και αυτούς τους μαθητές του. Ο Πέτρος τον αρνήθηκε και αργότερα τους βρίσκουμε όλους "έγκλειστους", "δια τον φόβον των Ιουδαίων". Αλλά και ο Θεός-πατήρ απέχει.

Τη μοίρα του Δίκαιου σε συνάρτηση με τη Δικαιοσύνη μελέτησαν πολύ οι Ελληνες, σε μια εποχή που άλλοι λαοί τρώγαν ακόμη βελανίδια. Ο Πλάτων, στην "Πολιτεία" του, όπου συζητεί το θέμα αυτό ο Σωκράτης με μια πλειάδα νέων, βάζει στο στόμα του Γλαύκωνα να λέει στο Σωκράτη τα εξής προφητικά και οδυνηρά λόγια: "Ο δίκαιος μαστιγώσεται, στρεβλώσεται, δεδήσεται, εκκαυθήσεται τωφθαλμώ, τελευτών πάντα κακά παθών ανασχινδυλευθήσεται". (Πολιτεία 361). (= Τον δίκαιο θα τον μαστιγώσουν, θα τον στρεβλώσουν, θα τον ρίξουν στα σίδερα, θα του βγάλουν με πυρωμένο σίδερο τα μάτια και τέλος, αφού υποστεί τα πάνδεινα, θα τον ανασκολοπίσουν). Τόσο σκληροί και απάνθρωποι γίνονται οι άνθρωποι για μια αλήθεια που δε μπορούν να τη σηκώσουν! (Θεριά οι άνθρωποι δε μπορούν το φως να το σηκώσουν! Βάρναλης). Μπροστά στους βασανιστές τους, την ώρα της φριχτής δοκιμασίας, όταν τους καρφώνουν, και οι δυό θεοί δεν θα αφήσουν να τους ξεφύγει ούτε ένα βογκητό. Στους τυράννους απαντούν με την εύγλωττη σιωπή τους! Αργότερα ο Ιησούς, με το ψυχικό μεγαλείο που διαθέτει θα τους συγχωρήσει. (ου γαρ οίδασι τι ποιούσιν) "Δεν ξέρουν τι κάνουν". Υπάρχει όμως και ένας άλλος πόνος χειρότερος από το σωματικό: Ο εμπαιγμός, η σαρκαστική ειρωνεία: "Ψευδωνύμως σε δαίμονες Προμηθέα καλούσιν· αυτόν γαρ σε δει προμηθέως, ότω τρόπω τήσδ' εκκυλισθήση τέχνης (στ. 85-87) ( Με ψεύτικο όνομα οι θεοί σε κράζουν Προμηθέα. / Εσύ ο ίδιος έχεις ανάγκη τι να προμηθευτείς / για να ξεμπλέξεις μ' όποιο τρόπο / από τις τέχνες τούτες). "Ο Καταλύων τον ναόν και εν τρισίν ημέραις οικοδομών σώσον σεαυτόν....Άλλους έσωσεν, εαυτόν ού δύναται σώσαι!" (Ματθ. 27, 40-42). Οι δύο μάρτυρες, όταν θα νιώσουν την απόλυτη μοναξιά τους θ' αφήσουν κι οι δυό το παράπονό τους στον αέρα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αντιτάσσονται στο "εφ' ώ ετάχθησαν". Είναι μια ώρα ανθρώπινη που αντλούν δύναμη μέσα από την αδυναμία τους για να γυρίσουν έμπλεοι εμπιστοσύνης στον εαυτό τους και να τανύσουν την πράξη ως το τέλος της: το "τετέλεσται" (δηλ. όλα έχουν συντελεστεί). Ω δίος αιθήρ και ταχύπτεροι πνοαί, ποταμών τε πηγαί, ποντίων κυμάτων ανήριθμον γέλασμα, παμμήτόρ τε γη, και τον πανόπτην κΰκλον ηλίου καλώ. Ιδέσθέ μ οία πρός θεών πάσχω θεός".(στ. 88-92) (Ω θεϊκέ αιθέρα και πνοές του ανέμου γοργόφτερες, / πηγές των ποταμών κι αρίφνητο/κυμάτων πελαγίσιων γέλιο. Των όλων ω μητέρα Γη / κι εσένα κράζω, κύκλε, του παντεπόπτη Ηλίου. / Ιδέστε με θεός από θεούς τι πάσχω). "Από δε έκτης ώρας σκότος εγένετο επί πάσαν την γην έως ώρας ενάτης· περί δε την ενάτην ώραν ανεβόησεν ο Ιησούς φωνή μεγάλη λέγων "Ηλί, Ηλί, λαμά σαβαχθανί" τούτ' εστί, Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τί με εγκατέλιπες".(Ματθ. 27, 45-47) Στις λαϊκές δοξασίες, που τις εκμεταλλεύεται η ποίηση, όταν ένα εκλεκτό άτομο υποφέρει ή ένας μεγάλος ήρωας πεθαίνει (θυμηθείτε τον Διγενή), συμβαίνουν υπερφυσικά γεγονότα. Πολύ περισσότερο στην περίπτωση ενός θεού. Η φύση με τις διαστάσεις της και τη μεγαλοπρέπειά της, καθώς συμπάσχει με το εκλεκτό τέκνο της, συνταράζεται από το κορυφαίο γεγονός και στην επιθανάτια αγωνία τους συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο, ως να μας δίνει την αίσθηση της κοσμοχαλασιάς. Βοά δε πόντιος κλύδων ξυμπίτνων, στένει βυθός, κελαινός δ' Άιδος υποβρέμει μυχός γας, παγαί δ' αγνορύτων ποταμών στένουσιν άλγος οικτρόν. (στ. 431-435) (Βογγάει καθώς χτυπιέται ο τρικυμισμένος πόντος, / συνταράζεται ο βυθός. / Βρυχιούνται τ' άραχλα του Αδη καταχθόνια / και οι πηγές, όθε κυλάνε των ποταμών τ' αγνά νερά, κλαίνε τον πόνο που τρυπάει καρδιές). "Πάσα η κτίσις ηλλιούτο φόβω θωρούσα σε εν σταυρώ κρεμάμενον Χριστέ. Ο ήλιος εσκοτίζετο και γης τα θεμέλια συνεταράττετο. Τα πάντα συνέπασχον τω τα πάντα κτίσαντι". (Τροπάριο Μ. Πέμπτης). *** Πιο κοντά τώρα, στα δικά μας. Πώς νικιέται ο θάνατος; Θανάτω! Η ζωή απολήγει στο θάνατο, για να ξαναγεννηθεί πιο πλούσια και πιο νέα. Αυτός που από δειλία σώζει τη ζωή του ήδη την έχει χάσει· έχει χάσει το άνθος, την ουσία της. Είναι νίκη της ζωής το να έχεις τη δύναμη της υπέρβασης: Να θυσιάζεις τη ζωή σου στο θάνατο για μια ιδέα, για έναν υψηλό σκοπό: Δυνατός ο θάνατος. Ακατάλυτη η ζωή. "Αμήν, αμήν λέγω υμίν, εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γην αποθάνη, ούτος μόνος μένει, εάν δε αποθάνη πολύν καρπόν φέρει". Ματθ. 12,24. Πώς το λέει ο Σεφέρης;

μαστε ο σπόρος που πεθαίνει. Τέτοιου είδους θάνατοι ενδύουν τον άνθρωπον αφθαρσίας ευπρέπειαν