Ο ΝΙΚΟΣ Θ. ΥΦΑΝΤΗΣ έγραψε για το "ΠΩΓΩΝΙΣΙΟΣ ΛΟΓΟΣ, ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΚΑΙ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ" , 13-10-2010, Πρωινός Λόγος

Ο Κώστας Τσιλιμαντός, γέννημα και θρέμμα της Βοστίνας (Πωγωνιανής), φιλόλογος με πνευματική και φιλολογική θωράκιση, μας χάρισε το τελευταίο του πόνημα <<Πωγωνίσιος Λόγος - Γλωσσικά και Παροιμίες>> Αθήνα 2010. Τελείωσε το Δημοτικό σχολείο του χωριού του και δύο γυμνασιακές χρονιές και μετά βρέθηκε στην Κωσταντινούπολη όπου και φοίτησε στο Ζωγράφειο και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Σπούδασε με υποτροφία του ΙΚΥ στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και μετεκπαιδεύτικε στο διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης (ΔΜΕ). Υπηρέτησε απο τη θέση του φιλόλογου και του διευθυντή στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, απ' όπου και συνταξιοδοτήθηκε.

Απο μικρός έγραφε στίχους . Μερικά πρωτόλεια (διηγήματα) δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό της Κωνσταντινουπόλεως <<Παιδικό Φώς>> .Άλλα ποιήματα του και κριτικές συναντούμε στην <<Ηπειρωτική Εστία>> όπου παρουσίασε σε μετάφραση και Τούρκικους ποιητές. Υπήρξε συνεργάτης της εφημερίδας <<Επτάλοφος>>, στην οποία περιέχεται ένα σημαντικό έργο απο βιβλιοκριτικές, ταξιδιωτικά, φιλολογικά και λογοτεχνικά έργα. Σήμερα συνεργάζεται με το περιοδικό <<Φηγός>>, τον <<Πρωινό λόγο>> Ιωαννίνων και την μηνιαία εφημερίδα της Κων/λεως <<Ο Πολίτης>>. Μετέφρασε δοκιμαστικά τον Θέογνη και εξέδωσε μια συλλογή ανεκδότων απο αρχαίους, με τίτλο <Φιλόγελως>> και δύο ποιητικές συλλογές <<Pectore Ab imo>> και <<Μ' ένα δρεπάνι φώς>>. Έργο ζωής του αποτέλεσε η μετάφραση της Αινειάδαςτου Βιργίλιου που εκδώθηκε το 2007 απο τις εκδόσεις "Ταξιδευτής".

Το παρόν βιβλίο αφιερωμένο <<Στην ιερή σκιά της μητέρας μου>> διαιρείται σε δύο μέρη: Το Α' και κύριο μέρος (σελ 41-240) περιέχει το λεξικό και το Β' (σελ 241-288) περιλαμβάνει παροιμίες και παροιμιώδεις εκφράσεις στο Πωγώνι και όμοιες η συγγενείς τούρκικες. Πρίν απο την καταγραφή και ερμηνεία των λέξεων, πρός διευκόλυνση του αναγνώστη, ασχολείται με γραμματικά φαινόμενα που παρατηρούνται στην περιοχή του Πωγωνίου, με ρήματα, με φωνές, με χρόνους κτλ. καθώς και με ουσιαστικά και επίθετα (αρσενικά, θηλυκά, και ουδέτερα) με φαινομενικές καταλήξεις και με επιρήμματα. Πολλές απο τις περιεχόμενες λέξεις (όπως και παροιμίες) μιλιούνται και στον ευρύτερο χώρο και πέρα απο τα σύνορα στο μικρό πάνω Πωγώνι, στη Δερόπολη και στη Μαυρη Ρίζα, περιοχές που γειτνιάζουν με το Πωγώνι και οι οποίες παλαιότερα, πρίν απο την υπαγωγή στο αλβανικό κράτος, αποτελούσαν ενιαίο και αδιάσπαστο χώρο, που δεν διέφερε σε τίποτα και γλωσσικά απο τον χώρο του Πωγωνίου. 

Στην ντοπιολαλιά της περιοχής χρησιμοποιούνται αρκετοι φραστικοί τρόποι ή και φραστικά σχήματα, ζωντανεύοντας το λόγο. Παρατηρούμε, και μέσα απο το παρατιθέμενο λεξιλόγιο, ότι η κάθε λέξη έχει το δικό της ύφος και το προσωπικό της χώρο. Ασφαλώς είναι γνωστό, ότι ο καθένας με τη μητρική του γώσσα εξωτερικεύει και διατυπώνει με πολλές ιδιότυπες εκφράσεις τα νοήματα του. Αυτές οι τοπικές γλωσσικές εκφράσεις, ιδιωματικές λέξεις, χαρακτηρίζουν το τοπικό γλωσσικό όργανο. Τα γλωσσικά στοιχεία που απαρτίζουν την Πωγωνίσια γλώσσα είναι και κληροδοτημένα και επίκτητα, ανάμεικτα, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό και ανάλογα με τις ιστορικές περιπέτειες και τους λαούς, με τους οποίους οι κάτοικοι ήρθαν σε ειρηνική ή βίαιη επαφή. Λεξιδάνεια που πολιτογραφήθηκαν και ενσωματώθηκαν στην τοπική μας γλώσσα προέρχονται απο λέξεις λατινικές, σλάβικες (σέρβικες), τούρκικες (κατα κύριο λόγο), αλβανικές, ιταλικές. Οι λέξεις αυτές, κατέληξαν σε κοινή χρήση,μετά απο την μακραίωνη ρωμαΐκή κατάκτηση, τη Σερβοκρατία, τη σκοτεινή περίοδιοδο της τουρκοκρατίας και απο την επαφή και επικοινωνία με Αλβανούς και Ιταλούς. Ο ίδιος θα γράψει εισαγωγικά: <<Βέβαια η γλώσσα μας δέχτηκε κατα το διαστημα των σκοτεινών χρόνων και πολλά ξενικά στοιχεία τούρκικα, σλάβικα, φράγκικα, βενετικά. Πολλά απο αυτά θα τα βρείτε στην παρούσα συλλογή>>. Το παρόν λεξικό περιέχει λέξειες απο το τοπικό Πωγωνίσιο γλωσσικό ιδίωμα, το οποίο σχετίζεται με τις συνθήκες της ζωής των κατοίκων και με τις επαφές του με τους επήλυδες Σέρβους, Τούρκους, Αλβανούς, Ιταλούς, κατα την πολύχρονη ιστορική διαδρομή. Οι λέξεις καταχωρισμένες με αλφαβητική σειρά είναι αποτέλεσμα επίπονης και επίμονης ερευνητικής προσπάθειας και συλλογής.

Στο Β' μέρος ο συγγραφέας παραθέτει παροιμίες και παροιμιώδεις εκφράσεις απο το Πωγώνι. Οι παροιμίες είναι σύντομες λαϊκές γνώμες, που αλληγορικά ή αληθινά εκφράζουν αλήθειες βεβαιωμένες απο την πείρα της ζωής. Πολλές φορές διανθίζονται με σύντομες επιγραμματικές εκφράσεις. Οι παροιμίες είναι μέρος της λαοδοξίας. Καταστάλαγμα πολύχρονης πείρας, που εκφράζεται με μια γενική και αφηρημένη έννοια, π.χ. <<Όποιος βιάζεται σκοντάφτει>>. Διακρίνονται οι παροιμίες για την αλληγορική τους σημασία, όπως: <<ο Μανωλης με τα λόγια χτίζει ανώγεια και κατώγεια>>. Παροιμία που καταδικάζει την φλυαρία και τα άνοστα και ανεφάρμοστα λόγια. Η λαϊκή σοφία για να τονίσει πως όσα κανείς αποκτά με άνομα μέσα, σκορπίζονται, μας το λέει στη χαρακτηριστική παροιμία: <<Ανεμομαζώματα διαολοσκορπίσματα>> ή <<Αδικομαζόματα διαολοσκορπίσματα>>. Πολλές παροιμίες διακρίνονται για τη πολυσημία τους, όπως: <<Αλλού πατάς κι αλλού κοιτάς>>, για ανθρώπους άμυαλους. Ερμηνεύοντας τη λέξη παροιμιόμυθος, γράφει: <<Ο παροιμιόμυθος είναι και αυτός παροιμία. Έχει τα χαρακτηριστικά παροιμίας, αλλά προέρχεται απο μύθο ή αληθινό περιστατικό>>. Αναγνωρίζει ο συγγραφέας ότι οι παροιμίες της παρούσης συλλογής δεν μιλήθηκαν μόνο στο Πωγώνι, αλλά έχουν πανελλαδική διάδοση. Έχω υπόψη
μια συλογή παροιμιών απο το Βορειοηπειρωτικό χώρο (Περιοχή Αργυροκάτρου και Αγίων Σαράντα) απο το δάσκαλο Γρηγόρη Κατσαλιδα στο βιβλίο του <<Η ταυτότητα του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού>>. Οι παροιμίες αυτης της συλλογής εχουν παρεμφερή σημασία ή ταυτίζονται με εκείνες της παρούσης συλλογής, έχοντας τες ιδιες υποθέσεις και τα ίδια συμπεράσματα. Αδελφικοί και συγγενικοί δεσμοί δεν είναι δυνατόν παρά να ταυτίζονται. Ο συγγραφέας γνώστης της τούρκικης γλώσσας (λόγω σπουδών) παραθέτει στο τέλος του βιβλίου τούρκικες παροιμίες γράφοντας μια ιδιαίτερη συγγένεια υπάρχει με τουρκικες παροιμίες. Δεδομένου ότι οι δύο λαοί εζησαν μαζί αιώνες, είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς <<τις ο δανείσας και τις ο δανεισθείς>>.

Στον πρόλογο του ο συγγραφέας νοσταλγικά θυμάται τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Βοστίνα (Πωγωνιανή) και τις λέξεις της νοσταλγίας, <<μήτρες γεννητικές - προσδιοριστικές συνείδησης>>. <<Αυτής της γλώσσας, θα γράψει, υπήρξα φορέας. Της γλώσσας των ημερών μου και μιας παλαιότερης μου μιλούσαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες απο βαθύτερα στρώματα...Λαλιάς που αρδεύτικε απο τα μυστικά κοιτάσματα και τις αναπνοές ενός τόπου και ενός τοπίου>>. Για τη γραφή της λέξης Πωγωνίσιος (οχι Πωγωνήσιος) ο συγγραφέαςτη δικαιολογεί γράφοντας ότι <<πρόκειται για την κατάληξη -σιος, σε μερικά και -ιος (και όχι -ησιος), όπως συμβαίνει με το επιθ. Περίσσ-ιος. Γι' αυτό και το Πωγώνι(ον), Πωγωνι-ανή, Πωγωνι-ακός, επομένως και Πωγωνί-σιος, ΄όπως μοναστηρι-ακός, μοναστηρί-σιος.\

Ο Κώστας Τσιλιμαντός, Πωγωνίσιος, Βοστινιώτης, φτωχός εκπαιδευτικός,έκλεισε μέσα του την παράδοση του κακοτράχαλου τόπου του με λειψό και άκαρπο χώμα και την αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του και κληροδοτεί αξιοπρόσεκτο και συγκινητικό μνημείο της εργατικότητας του. Ποιητής με αισθητική αυτονομία, αυτάρκης στη συγγραφική του δραστηριότητα, αποτελεί ξεχωριστή φυσιογνωμία και πνευματική προσωπικότητα. Το προηγούμενο συγγραφικό του έργο αλλά και η παρούσα επιστημονική τεκμηριωμένη γλωσσική εργασία, αναντίρρητα έχουν ξεχωριστή και υπεύθυνη θέση στη νεοελληνική γραμματολογία. Με γερή και πλούσια γνωσιολογική αρματωσιά και με οξύ κριτικό πνεύμα η μελέτη για την Πωγωνίσια γλώσσα σφραγίστηκε απο το ύφος της γραφής του και απο την ιδιαίτερη θέρμη του λόγου του. 

Πρόκειται για μια καλαίσθητη έκδοση με πανόδετο εξώφυλλο που κοσμείται απο την Πωγωνίσια κόρη με την παραδοσιακή φορεσιά και με καθαρό και λαμπερό πρόσωπο. Η ζωή, φίλε Κώστα, μας προσφέρει χαρές και πίκρες, ψυχικές ταραχές και συναισθηματικά αποθέματα αλλα και δημιουργικές ανατάσεις. Τέτοιες ανατάσεις εύχομαι να σε συνοδεύσουν στη ζωή σου, ανατάσεις απο τις οποίες να εξορμούν νέα κανάλια πνευματικής δημιουργίας.