​

Για την εκστρατεία των Ελλήνων και την άλωση της Τροίας είχε δημιουργηθεί στην αρχαιότητα ένας μεγάλος κύκλος αρχικά από αφηγήσεις και αργότερα από έργα, τόσο για τα πριν, όσο και για τα μετά την εκπόρθηση της Τροίας συμβάντα.

Το κουβάρι του μύθου όπως ξετυλίγονταν, ξάναφτε την εύφλεκτη φαντασία των ανθρώπων εκείνων των εποχών, που χαρακτηρίζονται ως μεγάλα παιδιά, σε ιστορίες και περιπέτειες που η μια ακολουθούσε την άλλη.

Στους χρόνους του μεγάλου επικού ποιητή Ομήρου, όλος αυτός ο όγκος έλαβε την ονομασία επικός κύκλος. Η τεράστια όμως αίγλη των ομηρικών ποιημάτων είχε τέτοια καταλυτική σημασία, ώστε από όλο αυτό το τεράστιο υλικό του επικού κύκλου να μη μας μείνουν παρά μόνον κάποια σπαράγματα έργων και κάποια ονόματα δημιουργών, όπως είναι η «Ιλίου πέρσις(άλωσης)» και η «Αιθιοπίς», του Αρκτίνου, τα «Κύπρια έπη» του Στασίνου και «η  Μικρά Ιλιάς» του Λέσχη. 

 

 Για την άλωση της Τροίας δεν γίνεται λόγος στην Ιλιάδα, προαναγγέλλται στη ραψωδία «Ζ» με το ξακουστό «έσσετ’ ήμαρ» (θα ξημερώσει μέρα) που πικρά προφητεύει ο Έκτορας, για τη  μοίρα της Τροίας, της  γυναίκας του και του γυιου του, και μένει μετέωρη ως το τέλος, όταν όλοι οι Έλληνες είναι πια ενωμένοι για την τελική επίθεση και την κατάληψη της πόλης..

 

Γεγονότα όπως το γκρέμισμα του Αστυάνακτα από τα τείχη, η μοίρα της Ανδρομάχης  και της Εκάβης (γυναίκας του Πρίαμου), των Τρωαδιτισσών, προέρχονται  από τον επικό κύκλο που  τόσο πολύ εκμεταλλεύτηκαν οι Έλληνες  τραγικοί  και ιδιαίτερα ο Ευριπίδης.

 

                                                ****

 

Ο Βιργίλιος, ο ποιητής της Αινειάδας, δεν είναι σύγχρονος των τραγικών ποιητών, πολύ δε περισσότερο του Ομήρου, ζει στο δεύτερο μισό του πρώτου π.Χ. αιώνα και πέθανε 19 χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού. Από την άλωση της Τροίας απέχει 11 αιώνες. Επομένως σε αντίθεση με τον Όμηρο, που μόνο ακούσματα είχε,  αυτός εδώ είχε μπροστά του μια τεράστια βιβλιοθήκη από Έλληνες κλασσικούς (τον Όμηρο τον κυνηγά κατά πόδας), από Αλεξανδρινούς, όσο και από Λατίνους συγγραφείς, για να δημιουργήσει το δικό του έπος.

 

Ολόκληρη η δεύτερη ραψωδία της Ανειάδας, που αφηγείται την άλωση της Τροίας, αποτελείται  από 804 στίχους, με ένα ευφυές εύρημα του ποιητή να βάλει από την αρχή της αφήγησης έναν αυθεντικό αυτόπτη μάρτυρα, που ο ίδιος είδε «ipse vidi» (εγώ ο ίδιος είδα) και βίωσε σε μια μοναδικά τραγική νύχτα την ολοκληρωτική καταστροφή της πόλης του.

 

Είναι ο Αινείας, ο γυιος μιας θεάς και ενός θνητού, της Αφροδίτης και του Αγχίση, ο κατόπιν αρχηγός των φυγάδων μετά την πτώση της Τροίας, που οδηγούμενος από τους χρησμούς (τα θέσφατα, Fata), θα πορευτεί στην Ιταλία, για να ιδρύσει, στις όχθες του Τίβερη, μια καινούρια… Τροία. Επομένως πρόγονοι των κατόπιν ονομασθέντων Ρωμαίων είναι οι…Τρώες! Αυτό το μύθο ακολούθησε πιστά ο Βιργίλιος.

 

Ώσπου να φτάσει όμως εκεί, θα έχει στο ταξίδι αυτό εφτάχρονες περιπέτειες, ως άλλος Οδυσσέας,  και μόλις αντικρίζει, επί τέλους, τα ιταλικά παράλια, η Ήρα που τον κυνηγά όλα αυτά τα χρόνια και καροφυλακτεί, ξεσηκώνει μια τεράστια τρικυμία, που ρίχνει το στόλο του Αινεία στα παράλια της Β. Αφρικής, στην περιοχή της Τύνιδας, όπου άποικοι από την Τύρο ίδρυσαν την Καρχηδόνα, στην οποία  βασιλεύει η Διδώ. Η  Καρχηδόνα δημιουργήθηκε, βέβαια, πολλούς αιώνες αργότερα από την άλωση της Τροίας, αλλά ας μη χαλάσουμε τον μύθο, όπως τον θέλει ο ποιητής μας.

 

Μένει ακόμα, προτού μπούμε στο κυρίως θέμα μας, να εξηγήσουμε στους αναγνώστες την αβασίλευτη έχθρα εναντίον των Τρώων της Ήρας, η οποία δεν ξεχνά που την περιφρόνησε ο Πάρις και κατά δεύτερο λόγο που ο Δίας έχει για οινοχόο στον Όλυμπο το όμορφο πριγκιπόπουλο της Τροίας, τον Γανυμήδη.

 

Η φήμη του Αινεία έχει προηγηθεί και η Διδώ θαμπωμένη από το παράστημα και το μεγαλείο του ανδρός, τον καλεί,  με την ιδιαίτερη συντροφιά του, στο παλάτι σε πλούσιο γεύμα, όπου τραγουδάει ο Ιώπας , αντίστοιχος  του ομηρικού Φήμιου, και παρασυρμένη από τη γοητεία του, παρατείνει το δείπνο παρακαλώντας τον  να της αφηγηθεί τις περιπέτειές του. Σκηνή ανάλογη με εκείνην του Οδυσσέα στο παλάτι του Αλκίνοου, όπου σε χρόνο νεκρό (εγκιβωτισμένο, όπως τον λένε οι φιλόλογοι) οι δυο ήρωες αφηγούνται τις περιπέτειές τους. Και η πρώτη τραγική περιπέτεια του ήρωα, είναι, φυσικά, πώς σε μια νύχτα αλώθηκε η Τροία.

 

 Η αφήγηση του Αινεία (με ανείπωτο πόνο, «infandum dolorem»  μπορεί να διαιρεθεί σε τρία γενικά μέρη μες πολλά υποσύνολα.

 

.1 Η ιστορία του δούρειου ίππου (στ.1-249).

 

2. Η εκπόρθηση και καταστροφή της Τροίας (στ.250-558)

 

3. Η τύχη του Αινεία και της οικογενείας του.

 

                             Και η αφήγηση αρχίζει.

 

Μετά από δεκάχρονο αποκλεισμό οι Τρώες ξαφνικά διαπιστώνουν ένα πρωινό ότι ο ελληνικός στόλος εξαφανίστηκε κατά τη νύχτα και το ελληνικό στρατόπεδο έμεινε έρημο! Έξαλλοι ανοίγουν τις πύλες του κάστρου, ξεχύνουνται έξω, ορμούν στον καταυλισμό των Ελλήνων, δεν πιστεύουν στα μάτια τους πως είναι ελεύθεροι και έρχονται φάτσα με φάτσα με ένα πελώριο ξύλινο άλογο, τον δούρειο ίππο.

 

Έκθαμβοι στη θέα, μετά τις πρώτες στιγμές, ξεσπά σ’ένα σούσουρο αλλόκοτο  μεταξύ τους και σε πλήθος αντιφατικές γνώμες  ο άστατος όχλος, κατά τον αριστοκράτη ποιητη:  «scinditur incertum studia in contraria volgus».

 

Και να ο Λαοκόων ο ιερέας του Ποσειδώνα, που μόλις πληροφορήθηκε τα συμβάντα,  κατηφορίζει με φούρια από την ακρόπολη και τους επιτιμά:

 

Πιστέψατε στ’ αλήθεια που ’φυγαν οι εχθροί; Γυμνά από δόλο

 

Τα ελληνικά δώρα θαρρέψατε; Τόσο ο Δυσσέας γνωστός σας; (sic notus Ulixes?)

 

Για Δαναοί κλεισμένοι βρίσκονται στούτο μέσα το ξύλο,

 

Για κάποιο λάκκο κρύβει. Στ’ άλογο Τεύκροι μη εμπιστευτείτε! «Ό,τι κι αν είν’ τρέμω τους Έλληνες και δώρα όταν  φιλεύουν».

 

Ο τελευταίος, ο περίφημος στίχος: Timeo Danaos et dona ferentis. (1)΄΄Ένα από τα πολλά μαχαιρώματα του ποιητή για τους Έλληνες! Και προσέξτε τον ίππο τον αποκαλεί ξύλο, lignum, για να μη δώσει καμιά θρησκευτική αξία στο φαινόμενο.

​

   Ξάφνου η σκηνή που αφηγείται ο Αινείας, όπως σε κινηματογράφο, κόβεται απότομα ( σκηνή που επαναλαμβάνεται στην Αινειάδα και είναι μοναδικό το εύρημα  για την αρχαία λογοτεχνία, ώστε να θυμίζει σημερινό κινηματογράφο) και  το νέο σκηνικό  που προβάλλει μπροστά μας, και είναι έξω από τα τείχη, γεμίζει με πλήθος βοσκόπουλα της Τροίας, που με αλλαλαγμούς φέρνουν πιστάγκωνα δεμένο έναν ΄Ελληνα οπλίτη, τον οποίο ανακάλυψαν κρυμμένο μέσα σε βάτα και σκοίνα.

 

 Τα τσομπανόπουλα «τρέχουν τριγύρα του στ’ ανάμπαιγμα ξεβγαίνουν /του σκλάβου». Αυτή ήταν η μοίρα του αιχμαλώτου,κατά το ρωμαϊκό έθιμο, η διαπόμπευση!

 

Και ο Αινείας απεθυνόμενος στη Διδώ, με τη γραφίδα του Βιργίλιου, που θέλει να παραστήσει τον Ρωμαίο αγαθό, με την pietatem, και τους Έλληνες πανούργους,  πικρόχολα χαρακτηρίζει όλους τους Έλληνες  ψεύτες και απατεώνες:

 

΄«Τώρα πια, βασίλισσα, νιώσε πώς παγιδεύουν

 

Οι Έλληνες κι από ’να έγκλημα τώρα τους ξέρεις όλους»

 

   «et crimine ab uno disce omnes».                                                                               

 

Αυτά δεν τα λέει ένας τυχαίος στο έργο, αλλά ο πρωταγωνιστής..

 

Στη συνέχεια όλο αυτό το τσούρμο βρίσκεται να φέρνει μπροστά στο μεγάλο βασιλιά της Ασίας, τον Πρίαμο τον αιχμάλωτο, και τον καλούν να μαρτυρήσει ποιος είναι. 

 

Και εδώ ο Βιργίλιος εκμεταλλεύετα αναχρονιστικά ένα μύθο, άγνωστο στον Όμηρο (Ιλιάδα- Οδύσεια), που μας είναι γνωστός από τους τραγικούς και άλλους μεταγενέστερους συγγραφείς, για να δημιουργήσει μια ασύλληπτη σκευωρία εις βάρος των Ελλήνων και να δημιουργήσει τον πρώτο προβοκάτορα στην Ευρωπαϊκή λογοτεχνία!

 

Ο αιχμάλωτος ομολογεί ότι κατάγεται από αργείτικη γενιά, ονομάζεται Σίνων,(2) και ήρθε στην Τροία ως συγγενής πιστός και αφοσιωμένος σύντροφος του Παλαμήδη, τον οποίο οι Έλληνες κατηγόρησαν, ως μηχανορράφο και προδότη, με πρωταγωνιστή τον Οδυσσέα, και καταδίκασαν σε θάνατο. Επόμενο ήταν να πέσει και ο ίδιος στη δυσμένεια των Ελλήνων.

 

0«Ξέπεσα κι έσερνα τη ζήση μου στην πίκρα, στα σκοτάδια

 

Κι ο θάνατος του αθώου συντρόφου μου βαρύς στα στήθη μου ήταν.

 

Και δεν εσώπαινα ο ανέμυαλος, μ’ αν το ’φερνεν η τύχη

 

Και νικητής γυρνούσα κάποτε στο πατρικό μου το Άργος

 

Φοβέριζα να πάρω εκδίκηση κι άναβα ακοίμητη έχτρα.(92-6).

 

Και πιο κάτω.

 

Μα τι δεινά του κάκου κάθομαι και σας θυμίζω τώρα,

 

Σ’ ίδια σειρά μ’αυτούς αν μ’έχετε, να μη σας τρώω την ώρα,

 

Τα όσα ακούσατε σας φτάνουνε,  μπρός πάρτε το αίμα πίσω.

 

Που οι Ατρείδες ακριβά θ’αγόραζαν και ο Δυσσέας ποθούσε.(101-4)

 

Ένας εχθρός που λέει εδώ είμαι, τιμωρείστε με και αφήνει να εννοηθεί πως πολλά μπορεί να φανερώσει, δεν τιμωρείται. Οι Τρώες διψούν να μάθουν πολλά από αυτόν, και  ο αιχμάλωτος κατάφερε να πάρει παράταση ζωής.

 

Ως εδώ ο Σίνων είπε μια αλήθεια για τον Παλαμήδη και ένα ψέμα για τον εαυτό του , που δεν μπορεί να ελεγχθεί.

 

Στη συνέχεια τους εξηγεί πως για την αποχώρησή των Ελλήνων ο Απόλωνας χρησμοδότησε ότι χρειάζονται μια θυσία, κατά τον ίδιο τρόπο που για τον ερχομό τους θυσιάσαν την Ιφιγένεια. Και ο κλήρος ύστερα από μηχανορραφίες του Οδυσσέα, έπεσε στον ίδιο.

 

Τη νύχτα προτού αναχωρήσουν  τον είχαν δέσει και του είχαν φορέσει στέφανα στην κεφαλή,  θυσία για το κατευόδιο.

 

«Δεν κρύβω, ξέφυγα του Χάροντα σπώντας τις αλυσσίδες

 

Κι ολονυχτίς κρυβόμουν άφαντος μέσα σε σκοίνα βάλτου». (134-35)

 

Τους ικετεύει, με δάκρυα στα μάτια, τους εξορκίζει στους επουράνιους να τον σπλαχνιστούν για όλα του τα δεινά, έτσι που οι Τρώες νιώθουν συμπόνια και ο Πρίαμος προστάζει να τον λύσουν από τα δεσμά του. και απευθυνόμενος στο ίδιο του λέει «noster eris» (δικός μας θα’σαι),  φράση που έλεγαν οι Ρωμαίοι σε εχθρό που του απένεμαν χάρη.

 

Εδώ ο Βιργίλιος σκόπιμα αφήνει τους Τρώες ακάλυπτους, ως αποχαυνωμένους, αφού δεν σκέφτηκαν ότι ο στρατός ποτέ δεν αναχωρεί πριν γίνει η θυσία, ούτε δένεται το προσφερόμενο θύμα, για να δείξει πόσο αγαθός λαός ήταν, ώστε να μη διαισθανθούν ότι είχαν μπροστά τους έναν πανούργο, ομωσμένο εχθρό της Τροίας.

 

«Talibus insidiis periurique arte Sinonis

 

credita res, captisque lacrimisque coactis

 

quos neque Tydides nec Larisaeys Achilles,

 

non anni domuere decem non mille carinae».

 

«Τις τέτοιες του ορκοπάτη Σίνωνα δολοπλοκίες και τέχνες

 

Πιστέψαμε και μας εκούρσεψαν με μπαμπεσιά και δάκρυ

 

Ψευτιάς, εμάς που δε μας δάμασε μήτε Διομήδη αντρεία,

 

Μηδ’ Αχιλλέας και χιλιάρμενο(3) και πάλη δέκα χρόνων.(195-8)

 

ΣΗΜ.

 

1.Δαναοί, Μυρμιδόνες, Αργείοι Δόλοπες, όλοι μαζί στην    Αινειάδα ονομάζονται Graji. Grajus είναι προφανώς ο κάτοικος της Γραίας, αποικίας των Ελλήνων στην Κάτω

 

Ιταλία, ο κατόπιν Graecus.

 

2.Σίνων ,  Το όνομα αυτό είναι επίτηδες διαλεγμένο για να δηλώνει τον καταστροφέα της Τροίας. Το ρήμα σίνομαι, σημαίνει βλάπτω, κάνω σε κάποιον κακό.

 

3. Η λέξη «χιλιάρμενο», χίλια πλοία, παρμένη από προφητείες του Αγιο-Κοσμά, αναφέρεται στα πλοία που ξεκίνησαν από την Αυλίδα, είναι αι «αρχέκακοι νήες» του Ηροδότου. 

​