Ένα από τα ατού των εθνικοφρόνων πατριωτών είναι πάνω απ’ όλα η πατρίδα. Δε σου λένε μόνο η πατρίδα, σου μιλούν για οικογένεια, για γονείς, για τέκνα και σε βάζουν στο δεινό δίλημμα, αν θα τους υπερασπιστείς, όταν η πατρίδα σου σε καλέσει και αν θα πολεμήσεις , αν το χρειαστεί.

Αν δεν το κάνεις, είσαι σύμμαχος του εχθρού, είσαι προδότης, δεν έχεις θέση στην πατρίδα μας, είσαι ένας προδότης. Θάνατος!

 

  Το κακό όταν καταπολεμείται με το κακό, δεν ελαττώνεται, πληθαίνει. Αυτό είναι νόμος. Συνεπώς με τη συμμετοχή μου στον πόλεμο δεν λύνω το πρόβλημμα του κακού, το καταπολεμώ προσωρινά εκείνη την ώρα, αλλά το διαιωνίζω.

 

  Στον αντίπαλο που εκπροσωπεί το κακό, δεν πρέπει να ιδώ το κακό στην απόλυτη μορφή του. Δεν είναι  δεδομένος κακός ο αντίπαλος. Κάποιοι νόμοι και μηχανισμοί, οι ίδιοι που θα μπορούσαν να τον κάνουν και φίλο μου, τον έφεραν αντιμέτωπό μου.   Του εδόθη εξουσία στα ένστικτα. Και όταν τον ωθεί η παρόρμηση των ενστίκτων, ο μέσα άνθρωπος υποχωρεί. Και επειδή η φύση γι αυτόν δεν έχει πει την τελευταία λέξη, αλλά τον άφησε ελεύθερο και προς τα πάνω και προς τα κάτω της κλίμακας, μπορεί να κατέλθει όχι μόνο στην περιοχή του ζώου, αλλά και του κτήνους.                       

 

Ένα τέτοιο λοιπόν βδελυρό άνθρωπο πρέπει να τον σκοτώσω; Κι αν η ηθική μου με προστάζει να σέβομαι τον άνθρωπο οποιασδήποτε βαθμίδας;  Εξαντλήθηκαν όλες οι δυνατότητες για να κρίνω ότι τίποτα δεν τον αλλάζει και ότι είναι φύσει κακός;  Τότε πως συμβαίνει ύστερα από λίγα χρόνια λαοί που αλληλοσφάχτηκαν να δίνουν τα χέρια;

 

  Δυστυχώς ο πόλεμος είναι μια μορφή αυτοδικίας γενικευμένης από κράτος θεωρούμενο δυνατώτερο  σε άλλο κράτος, ενώ οι συνέπειες αυτής της αδικίας δεν είναι πάντα προβλέψιμες και το χειρότερο είναι πως σε εθνικό επίπεδο δεν υπάρχουν νόμοι που να εμποδίζουν αυτή την αίσχιστη μορφή αυτοδικίας.

 

  Χιλιάδες χρόνια αυτό επαναλαμβάνεται στην ιστορία. Λαοί, να αιματοκυλιούνται, να αλληλοσφάζονται, ο αμυνόμενος να εξομοιώνετα με τον αντίπαλο, να περνά στη θέση του επιτιθέμενου και πολλές φορές να τον ξεπερνά σε βαρβαρότητα, και τα άτομα να βγαίνουν μέσα από τα αίματα- αν κατορθώσουν και βγουν ποτέ- κυριολεκτικά ψυχικά ράκη. Ο πόλεμος όπως τον ζήσαμε κατά το δεύτερο παγκόσμιο, και όπως τον ζούμε καθημερινά, όπου ξεσπάει, είναι η εξαθλίωση της ανθρωπιάς και η ψυχική αποθηρίωση του ατόμου.

 

  Και αυτό, με την απαρόμοιαστη πένα του Θουκυδίδη, θα συμβαίνει πάντοτε «έως αν η αυτή φύσις των ανθρώπων ή». Αφήνει δηλαδή ένα αμυδρό παραθυράκι ο μεγάλος ιστορικός, ότι αυτή η θηριώδης φύση, ίσως κάποτε να μπορεί, με άλλες συνθήκες και άλλους τρόπους ζωής, να αλλάξει. Και πάνω σ’αυτό βασίζεται η δική μου «ουτοπία». Στην κατάργηση του πολέμου!

 

  Αφήστε με στην ουτοπία της Σουηδής Σέλμα Λάγκερλαιφ, που πιστεύει πως και μέσα στην καρδιά του απαισιότερου χτήνους, είναι δυνατόν να βρίσκεται τόπος για ένα ροδόκηπο.(«Τα χριστουγεννιάτικα τριαντάφυλλα»)

 

  Ως ποιο σημείο η πατρίδα έχει δικαίωμα να υπεισέρχεται στα απαράγραπτα δικαιώματά μου, στην ηθική μου που εμόρφωσα με ιδρώτα και αίμα και να με  αναγκάζει να τα καταπατώ;

 

  Ως ποιο σημείο έχει δικαίωμα να οπλίζει το χέρι ενός ανθρώπου με φονικό όπλο, όταν αυτός  οικογένεια και πατρίδα του έχει όλη την ανθρωπότητα;

 

Αν υποτάσσομαι στα τυφλά ένστικτα και αφαιρώ ζωές, τι σόι ελεύθερος έγινα; Έστω κέρδισα την πολιτική ελευθερία μου κα η χώρα μου γλύτωσε τον ξενικό ζυγό.

 

  Μα αν ελευθερία σημαίνει απόσειση του ζυγού της δουλείας, νίκη της αρετής, λύτρωση απ’ το ψεύδος, την κακότητα και την ασχήμια,  και ζωή με αιδώ και δικαοσύνη, πού με οδήγησε ο πόλεμος;    

 

  Μπορείτε να μου πείτε άγιοι πατέρες σε ποιο σημείο του Ευαγγελίου ο Χριστός καταφάσκει τον πόλεμο, ακόμη και τον αμυντικό, που εσείς αν δεν τον ευλογήσατε, επιτρέπετε την έλευση των φονικών όπλων στο ναό Του; Το επιχείρημα του βούρδουλα που επικαλείστε, δεν είναι επιχείρημα.  Ήταν μια στιγμή ανθρώπινης αγανάκτησης και παραφοράς  εναντίον της φιλοχρηματίας, της αχορταγιάς, της ασχήμιας και μοχθηρίας της ψυχής, μα δεν τη σκότωσε. έστω και με αυτό τον τρόπο της έδωσε την ευκαιρία της αλλαγής, όπως το απετόλμησε παιδαγωγικά στους νεότερους χρόνους ο Επίσκοπος στους «Άθλιους» του Ογκώ, στο Γιάννη Αγιάννη.

 

 Η κατηγορηματική ρήση του Θεού της Αγάπης στον Πέτρο, την κρίσιμη ώρα της σύλληψης «πάντες οι λαβόντες μάχαιραν εν μαχαίρα απολούνται» θέτει οριστικά και αμετάκλητα τη ρήξη Του με τον πόλεμο.

 

  H αίρεση του ανθρώπου προς το καλό δημιούργησε τους αγγέλους, η αίρεση του ανθρώπου προς το κακό τους διαβόλους.  Όμως εμέναμου είναι αδύνατο να πιστέψω σε μεταφυσικό κακό.

 

 - Για τους Μαραθωνομάχους και τους ναυμάχους της Σαλαμίνας, τους αγωνιστές του 21 που χάρη σ’ αυτούς ζεις ελεύθερος και καταφέρεσαι εναντίον του αγώνα τους, τι έχεις να μας πείς; Σε ανάλογη περίπτωση εσύ τι θα έκανες;

 

Όχι μόνο δεν καταφέρομαι, αλλά τους ευγνωμονώ για την προσφορά τους. Κάθε εποχή έχει τα δικά της μέτρα και εκείνων η εποχή ήταν άλλη με άλλα κριτήρια, κριτήρια της πόλης, και η δική μου άλλη με άλλα πάλι κριτήρια. Υπήρχαν τότε ατομικά δικαιώματα, θέματα ηθικής συνείδησης και προβληματισμού όπως τα θέτουμε σήμερα που ο κόσμος μας τείνει να γίνει ένα μεγάλο χωριό; Και επιτέλους δεν μπορούμε να έχομε και διαφορετικούς προσανατολισμούς;  Μπορούσε το «πολιτικόν ζώον» του Αριστοτέλη, της εποχής εκείνης, να νιώσει έξω από την πόλη του πολίτης της οικουμένης;  

 

  Με συντριβή μου ομολογώ πως αν η πατρίδα μου βρεθεί στη δύσκολη ώρα της άμυνας, η αγάπη μου γι αυτήν είναι τέτοια, που δε θα παρακούσω το κέλευσμα. Όμως ξαναλέω, το κακό έτσι δεν παίρνει τέλος, αν δε χτυπηθεί στη ρίζα του. Ο αγώνας πρέπει να γίνει για να σωθεί ο άνθρωπος, ο όποιος άνθρωπος  θέσει εχθρός.

 

   Ποιοι είναι εκείνοι που έχουν τις τρυφερές και εύπλαστες καρδούλες των παιδιών μας στα χέρια τους  και μπορούν να τις διαπλάσουν σπέρνοντας το σπόρο του σεβασμού σε κάθε έθνος, της αγάπης σε κάθε λαό, να στιγματίσουν τον πόλεμο ως τη χειρότερη. Αφήστε με να πιστεύω στην ουτοπία πως αν κατάφερναν και έδιναν τα χέρια και ενώνονταν σε μια παγκόσμια συνομοσπονδία και δίδασκαν στα παιδιά πόσο υποβιβάζει ο πόλεμος τον άνθρωπο και τα μάθαιναν ποτέ να μην πιάσουν όπλο στα χέρια τους, τι θα έκαναν οι έμποροι των εθνών;

 

  Τα διάβασα όλα αυτά στο γυιο μου, που όλη την ώρα με άκουε σκυμμένος και μελαγχολικός, με προφανή θλίψη. Στο τέλος μού είπε:

 

  -Αχ μπαμπά μου,ζεις πάλι εκτός τόπου και χρόνου! Δε σου πέρασε ποτέ απ’ το μυαλό πως τα πλοκάμια της γιγαντωμένης πολεμικής βιομηχανίας με τα ιλιγγιώδη οικονομικά μεγέθη που διαθέτει, είναι τόσο απλωμένα στον κόσμο, που δεν μπορούν να καταργήσουν οι ατομικές συνειδήσεις, τα προσωπικά κηρύγματα και οι δάσκαλοι! Ατομικές συνειδήσεις μπορείς να κερδίσεις, μα μη φανταστείς ποτέ πως  κράτη που έχουν επενδύσει στην πολεμική οικονομία τους κολοσσιαία ποσά, ώστε να αντλούν απεριόριστα κέρδη από την πώληση των οπλικών συστημάτων τους, δεν θα δημιουργούν εστίες ανάφλεξης για να πουλούν όχι μόνο την πραμάτεια τους, αλλά να έρχονται κατόπιν ως σωτήρες και να δημιουργούν ζωτικές ζώνες και κατοχικές περιοχές. Σήμερα τον πρώτο λόγο στο ιστορικό γίγνεσθαι τον παίζει η οικονομία με τα επακολουθούντα συμφέροντα, η οποία έχει πάρει διαζύγιο με την ηθική, αυτήν που εσύ θα ήθελες να επικρατήσει στον κόσμο.

 

  Αλλού ξημερωμένος πάλι εγώ, εξακολουθώ  να ζω στον κόσμο μου και να προσδοκώ ένα «κλίκ» του ανθρώπου, ένα «λάθος» ή μια «στραβοτιμονιά από την άλλη μεριά», που θα ’λεγε και ο Ποιητής μας.