Από το ημερολόγιο ενός δασκάλου
Η βαθμολογία έτσι όπως έχει εξελιχθεί μέχρι σήμερα στη Μέση Εκπαίδευση, πιθανόν να ενέχει κάποιαν ένδειξη ευφυΐας, πιθανότερο να είναι αποτέλεσμα εργατικότητας και στα πιο πολλά αναπαραγωγής του προσφερομένου - αλήθεια τί είναι εκείνο που τελικά βαθμολογούμε; - ώστε η αντικειμενική της αξία να επιδέχεται σοβαρότατο σκεπτικισμό. Θυμάμαι παλαιότερα, από μια αναδίφησή μου στα αρχεία του 8ου Γύμνασίου Αρρένων στα Πατήσια, πως ο πρώτος πολίτης αυτής της χώρας(1) που όσο και διαφορεπκές πολιτικές αντιλήψεις να έχει κανείς δε θ’ αρνηθεί την ευφυΐα του ανδρός, θυμάμαι, λέω, πως είχε πάρει Απολυτήριο με βαθμό 6 όταν άριστα ήταν 10. Δηλαδή μια μονάδα πάνω από τη βάση!
Με τον καιρό, λοιπόν, δεν την πίστεψα, και όσο περνούσαν τα χρόνια έβλεπα κι από μια άλλη σκοπιά τις τρομαχτικές επιπτώσεις της στην ψυχολογία των μαθητών: Την καταπίεση του σπιτιού, των ανταγωνισμό των παιδιών - άντε να φιάσεις κοινωνική ομάδα μέσα στην τάξη, όταν ο βαθμός είναι καταλυτικός στις σχέσεις - τη βαθμοθηρία (ιδιαίτερα στο χρονικό διάστημα που ίσχυε για την εισαγωγή τους στα A.E.I.), τη μονοδρόμηση του μαθήματος (-δάσκαλε, καλά είναι αυτά που λες, όμως εμείς θέλουμε αυτά που έχει το βιβλίο, γιατί αυτά “μετράνε”), την επίδειξη που οδηγεί πολλές φορές στη μονοπώληση της ώρας απ’ τους λίγους κι ακόμη χειρότερα: Την προσπάθεια να πείσουν το δάσκαλο ότι ξέρουν ό, τι δεν ξέρουν, μόνο και μόνο απ’ το μπλοκάρισμα που είχαν πάθει για το βαθμό, κίνητρο τόσο εξωτερικό, που είναι αμφίβολο αν αφήνει χνάρια, πέρα από μια πρόσκαιρη συσσώρευση αναφομοίωτου υλικού, μετά την εξέταση.
Να μιλήσω για “αντιγραφές”, από το σπίπι και για “σκονάκια" στη διάρκεια των εξετάσεων;
Οσο η παιδεία μας θα έχει άμεση σύνδεση με τα Α.Ε.Ι., ποτέ δε θα μπορέσει να γίνει Παιδεία, δηλ. να αποχτήσει δικούς της αντικειμενικούς στόχους, “ως ώφειλε”. Καταργείς τους βαθμούς για τα Α.Ε.Ι.; Θα “μετράνε” πάνω απ’ όλα τα μαθήματα των Δεσμών, που δυστυχώς έχουν για ονομαστική τους τα δεσμά! Πως “να κάνεις” παιδεία; Οσο οι τάξεις θα λειτουργούν με πάνω από είκοσι ι μαθητές, ποτέ δε θα μπορέσει να γίνει εξειδίκευση των προσφερομένων ανάλογα με τις αφομοιωτικές ι ικανότητες και τις ιδιαιτερότητες του καθενός.
Και όσο θα υπάρχει ο περιορισμός των εισαγομένων στα Α.Ε.Ι., τα Φροντιστήρια της παραπαιδείας θα έχουν τον πρώτο λόγο γι αυτό που ονομάζουμε παιδεία αυξάνοντας τον ανταγωνισμό των θυμάτων του συστήματος.
Δίνοντας, λοιπόν, κι εγώ τη βαθμολογία μου δεν παραλείπω κάθε φορά να τονίζω. Στους χαμηλόβαθμους:
Παιδιά μου, στο συγκεκριμένο μάθημα μπορεί οι βαθμοί σας να μην είναι μεγάλοι, αλλά δε σημαίνει πως μόνον αυτές είναι οι ικανότητές σας. Σ’ άλλους τομείς της ζωής, που δυστυχώς αγνοούνται από τα σχολεία μας, μπορείτε να κάνετε θαύματα.
Και στους υψηλόβαθμους: Παιδιά μου, προσέχτε! Σας δίνω το 19 και το 20, όμως το νου σας! Να είστε έτοιμοι ν’ αντιμετωπίσετε τις εκπλήξεις της ζωής που σπάνια βαθμολογεί με άριστα.
Το ημερολόγιο, όπως έπεσε στα χέρια μου έχει χρονολογία το έτος 1988.
Η αντιγραφή ανήκε σε μένα.
B.
Συνεχίζω σήμερα το δεύτερο μέρος από το ημερολόγιο ενός δασκάλου, του οποίου το πρώτο δημοσιεύτηκε το Μάρτιο στο 24ο φύλλο της “Ε”.
Τη δυσκινησία των θεσμών προ σγράφουν στις παραδοσιακές κοινωνίες. Στις Ινδίες ο θεσμός της κάστας κυριάρχησε ακλόνητος επί τρεις χιλιάδες χρόνια.
«Η παιδεία μεταρρυσμοί άνθρωπον» φώναζε ο Δημόκριτος από τον πέμπτο αιώνα προ Χριστού. Κι εγώ σαν παλιός δάσκαλος σκέφτομαι: Στο χώρο του θεσμού που λέγεται σχολείο, πόσες χιλιάδες χρόνια οι μαθητές σ’ ευθεία γραμμή, χωρίς ούτε κατά δόση μιας τρίχας απόκλιση, καρφωμένοι στην ίδια αμετακίνητη θέση, κοιτάζουν προς τον πίνακα, που πολύ δίκαια ως τώρα μαυροπίνακας αποκαλούνταν; Το χρώμα - όπου μπόρεσε κι αυτό - ας πούμε ότι άλλαξε, κι οι τρύπες του - όπου μπόρεσαν κι αυτές - ας πούμε ότι επουλώθηκαν. Η ουσία όμως;
Χιλιάδες χρόνια τα παιδιά, σ’ ευθεία και κατ’ ενώπιον, που δεν μπόρεσαν να κοιταχτούν στα μάτια πώς να δϊαλεχθούν;
Αν κάτεχαν οι δάσκαλοι τη δύναμή τους!...
«Ελάτε να κοιταχτούμε» ήταν η πρόσκληση του Αθηναγόρα, όταν καλούσε σε συνομιλία Σε μας, στο σχολείο, αν κάπου ξεφυτρώνει ένας διάλογος το πολύ - πολύ να είναι ανάμεσα σ’ ένα μαθητή και το δάσκαλο κι αυτό είναι όλο.
Κι ενώ κάναμε πρόοδο στα συγγράμματα - όπου έγινε κι αυτή, όλα τα βιβλία δεν είναι γραμμένα να κατανοούνται από παιδιά - η παιδεία μας μονοδρομείται προς μια κατεύθυνση, με έτοιμα σχήματα, προδιαγραμμένες ερωτήσεις για όλα τα παιδιά όλης της χώρας, έτσι που να απευθύνονται σ’ έναν ιδεατό μαθητή, ο οποίος δεν έχει σχέση με τις ιδιαιτερότητες ατόμων και τόπων.
Ας πούμε όμως ότι κουνήθηκαν καποια λιθαράκια εδώ. Στο θέμα όμως του διαλόγου και στην αυθεντία του δάσκαλου είμαστε ακόμη σε ώρα μηδέν.
Με το βραδύ ρυθμό των επιμορφώσεων, ο θεός ν' αναπάψει το συκώτι του δάσκαλου, που πάει λίγο να ταρακουνήσει τα Τέλματα.
Και για την αντιγραφή
Κώστας Γ. Τσιλιμαντός
Γ.
Ο δάσκαλος που σας παρουσιάζω μέσα από το ημερολόγιό του, φαίνεται πως είχε κάποιες ανησυχίες, πάσχιζε για κάτι καλύτερο, λαχταρούσε για κάποιες' αλλαγές.
Ηταν η εποχή της μικτοποίησης. Αγόρια και κορίτσια βρέθηκαν ξαφνικά μαζί. Εκείνος πάσχιζε για καλύτερη επαφή με τους καθηγητές τους και πιο πολύ για ενότητα συναμεταξύ τους.-
Βέβαια από αυτόν τον αγώνα και την αγωνία του, ζήτησε από τα παιδιά να βάλουν, “τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων" και γι΄ αυτό τους έδωσε το παρακάτω θέμα για έκθεση.
~Η τάξη μας δε λειτουργεί σαν κοινωνική ομάδα. Ποιά τα αίτια και τί θά ’ χαμε να υποδείξουμε αν ξανακαθόμασταν στα θρανία;”
Τα παιδιά άνοιξαν την καρδιά τους και απάντησαν με την ειλικρίνεια που χαρακτηρίζει τα νιάτα.
Εδωσαν απαντήσεις σουβλερές, οργισμένες, υπέρ το δέον κριτικές, αλλά “εκ βαθέων”.
Ο δάσκαλος, απ’ ό,τι φαίνεται στα κατάλοιπά του, διάβασε με προσοχή όλα τα γραπτά και ύστερα πήρε από το καθένα τους τις πιο καίριες γνώμες και τις ταξινόμησε.
Σας τις παραδίνω όπως ακριβώς τις έχει γραμμένες. Οι πιο πολλές τους, δυστυχώς, πάντα επίκαιρες.
Τα παιδιά οραματίστηκαν μαθήματα επιλογής. Το Υπουργείο τους τα έδωσε, αλλά με Δέσμες που έγιναν δεσμά.
Και κάτι ακόμη: Με ανατριχιαστική ειλικρίνεια είδαν και τα ελαττώματά τους τα παιδιά: Δεν αξίζει για τέτοια νιάτα καλύτερη παιδεία; Ως πότε;
Λειτουργία του Σχολείου – Καθηγητές.
Ως προς τη λειτουργία του Σχολείου όχι μόνο δε μετέχουμε, αλλά ούτε καν ρωτιόμαστε. Η λειτουργία του μας προκαλεί φόβο και απέχθεια. Αλλοι κάνουν τα προγράμματα εντελώς έξω από εμάς.
Ο καθηγητής; Θύμα κι αυτός του συστήματος. Αγνοεί το βασικότερο: Την -ψυχολογία του εφήβου και την παιδαγωγική μέθοδο. Κρατάει απόσταση: Ενας απειλεί: “Θα σας λειώσω”. Αλλος μας λέει εκ προοιμίου “είτε το αβγό πάει στην πέτρα είτε η πέτρα στο αβγό, το αβγό θα σπάσει”. Αλλος ζητάει “παρρησία”, αλλά μόνο αν συμφωνείς με τη γνώμη του. Υπάρχουν και χειρότερα. Να σε αποκαλούν “βλάκα”, “ερπετό” και δεν ξέρω τι άλλο.
Πολλοί δεν ενδιαφέρονται για τα παιδιά. Κάνουν τυπικά, μηχανικά το μάθημά τους. Ως μέσον άμυνας έχουν την τιμωρία και τον κατάλογο (=βαθμολόγιο). Είναι αυταρχικοί.
Δεν έχουν την απαραίτητη κατανόηση και υπομονή. Τους ενδιαφέρει να διδάξουν την ύλη που καθορίζει το Υπουργείο. Πού χρόνος για τα προβλήματά μας. Είναι δημόσιοι υπάλληλοι, όχι παιδαγωγοί.
Εχουν προκατάληψη και μονομέρεια για ορισμένα I άτομα. Το ίδιο φαινόμενο (γέλιο π.χ.) δεν το αντιμετωπίζουν με ίδιο τρόπο σε όλους μας. Μας χωρίζουν σε καλούς και κακούς.
Εχουν πολλά ψυχολογικά προβλήματα και πολλά απωθημένα τους τα βγάζουν σε μια κοινωνική ομάδα.
Ποιος μας μίλησε ως τώρα για κοινωνική ομάδα; Δεν πιστέψαμε σ’ αυτήν και τα ωφέλη της. Ποιός μας μίλησε για την αναγκαιότητα της φιλίας;
Ενας καθηγητής είναι ένας κούκος που δε φέρνει την άνοιξη. Κι όταν ένας καθηγητής θέλει ν’ αλλάξει, ως ποιό σημείο μπορεί ν’ αλλάξει;
Η ξαφνική μικτοποίηση μας βρήκε ανέτοιμους. (Διαπίστωση των περισσοτέρων κοριτσιών). Από τις οικογένειές μας έχουμε μάθει να βλέπουμε καχύποπτα τα δύο φύλα. Να μη πούμε ότι στο κατηχητικό μας μάθαιναν ότι η γυναίκα είναι φωτιά (Διαπίστωση των αγοριών).
Η άμιλλα δυστυχώς δε δημιουργεί συνεργασία. Οι Πανελλήνιες είναι το μεγαλύτερο κακό στην αποδιοργάνωση. Βλεπόμαστε σαν αντίπαλοι. Είμαστε γεμάτοι άγχη. Οσοι δε γράφουν καλά απογοητεύονται, δεν έχουν όρεξη να δουλέψουν.
Μαθήματα - Ωράριο
Διδασκόμαστε μαθήματα που δεν ωφελούν πουθενά! Δεν πιστέψαμε πως αυτό που κάνουμε είναι για μας και όχι για τους καθηγητές μας.
Οι τελευταίες ώρες είναι πολύ κουραστικές. Συντείνουν ή στην αποδιοργάνωση ή στη χαύνωση.
Εμείς
Είμαστε στην ηλικία των αντιφάσεων και αμφιταλαντεύσεων. Αλλοι μας επιμένουν ακόμη να είναι αιώνια παιδιά!
Μας λείπει ο προβληματισμός στα ποικίλα θέματα της ζωής, του πολιτισμού. Και το σχολικό πρόγραμμα δεν ευνοεί κάτι τέτοιο.
Μάθαμε να ρίχνουμε τα σφάλματα στους άλλους και δύσκολα τα βλέπουμε στον εαυτό μας.
Πολλοί από μας έχουν ενδιαφέρον μόνον για το “χαρτί”.
Αλλοι δε θέλουν να προχωρήσουν. Ερχονται στο σχολείο από σπρώξιμο των γονιών τους.
Αλλοι πάλι είναι απογοητευμένοι, γονατισμένοι από τις Πανελλήνιες. Νομίζουν ότι δε θα κερδίσουν πια τίποτε.
Δε μάθαμε και δε μας έμαθαν και ούτε το σύστημα ευνοεί τη συνεργασία.
Δε λέμε τις γνώμες μας απευθείας. Προτιμούμε να μιλούμε πίσω από τις πλάτες κάποιων.
Το σπίτι μας
Προβλήματα του σπιτιού γίνονται προβλήματα της τάξης. Το κήρυγμα των γονιών “κοίτα τον εαυτό σου, μη κοιτάς τους άλλους” μας αποδιοργανώνει.
Ολόκληρο το κοινωνικό σύστημα απεργάζεται την αποξένωση και τον ανταγωνισμό.
Υποδείξεις
Αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας του Σχολείου.
Να υπάρχουν μαθήματα επιλογής.
Καλύτερος τρόπος διδασκαλίας.
Σωστή αντιμετώπιση των προβλημάτων των μαθητών.
(Γιατί π.χ. να μη γίνει ένας “τόπος” γι αυτούς που καπνίζουν, εφόσον έτσι κι αλλιώς καπνίζουν. Ούτε στα αποχωρητήρια θα πηγαίνουν, ούτε κακό παράδειγμα στους άλλους θα γίνονται).
Ο καθηγητής να έχει υπομονή και μεγαλύτερη κατανόηση. Να αγαπά τη δουλειά του και τον άνθρωπο.
Να τον νιώθουμε φίλο μας και μέλος της κοινωνικής μας ομάδας.
Για την αντιγραφή
Δ.
Ο δάσκαλος για τον οποίο μιλούμε, κάποτε ένιωσε ασφυχτικά τα καθιερωμένα πλαίσια του τρόπου διδασκαλίας και κάποτε τόλμησε. Και μάλιστα επικίνδυνα ίσως. Τα έδωσε όλα. Χωρίς δόσεις. Αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί σφάλμα τακτικής, αλλά ο ενθουσιασμός του εκεί τον οδήγησε. Ή όλα ή τίποτε. Μια κι έξω. Ο διάλογος ελεύθερος, κέντρο του λόγου η τάξη κι εκείνος παράμερα στο ρόλο του συντονιστή.
-
Και δε φοβάσαι το χάος; Του παρατήρησε συνάδελφος.
-
Κι ο κόσμος απ’ το χάος προήλθε, ήταν η απάντησή του, όπως διαβάζουμε από τις σημειώσεις που αδιάλειπτα κρατούσε στο Ημερολόγιό του.
Μεγάλα λόγια. Αλλο να το λες κι άλλο να το υφίστασαι. Αυτό χρειάζεται μεγάλη πείρα, ανεξάντλητη υπομονή, ατσάλινα νεύρα, μεγάλη πεποίθηση σ’ ό,τι πρόκειται να επιχειρήσεις και τέλος προοπτική με μακρινούς στόχους.
Για μεγάλη πείρα δεν μπορεί να γίνει λόγος, όλα τα κάλυπτε ο ενθουσιασμός, η φύση όμως στο βιολογικό τομέα δεν του είχε φανεί γενναιόδωρη, κατά τις ομολογίες του. Και νεύρα διέθετε και η υπομονή του δεν ήταν ανεξάντλητη.
Κι ένα ακόμη. Ούτε η μνήμη του τόν βοηθούσε όσο απαιτούσε το έργο του. Δεν ήθελε να αδικήσει όμως τους μαθητές του. Επιθυμώντας να γνωρίζει το ποσοστό συμμετοχής τους στό διάλογο, ανέθετε πάντα σε κάποιον -διαφορετικό πρόσωπο κάθε φορά- να κρατεί σημειώσεις για όσους συμμετέχουν, φακέλλωμα; Οχι δα!... Ομως και οι πιο αθώες πράξεις μας δεν έχουν πάντα τα αποτελέσματα που εμείς προσδοκούμε. Αυτό ήταν το “χαρτάκι” για το οποίο γίνεται λόγος. Ολα αυτά λίγο πολύ τα διαισθανόταν ο δάσκαλός μας. Γι αυτό και ζητούσε με κάθε παρρησία από τα παιδιά του, ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα και στο τέλος της χρονιάς να του εκφράσουν τις απόψεις τους για το έργο που συντελέστηκε.
Οι γνώμες των παιδιών είναι παρμένες αυτολεξί μέσα από τα γραπτά τους, όπως το διαπίστωσα με την αντιπαραβολή που έκανα, γιατί όλα τα βρήκα φυλαγμένα στα συρτάρια του.
Μάταιες οι προσπάθειές του. Σήμερα το σύστημα προγραμματισμού των μαθημάτων, ορίζει ακόμη και τακτές ημερομηνίες στη διδακτική ύλη μη αφήνοντας ίχνος πρωτοβουλίας στον εκπαιδευτικό. Ολοι οι μαθητές σε κάθε μέρος της Ελλάδας εξισώνονται ισοπεδωτικά από ένα απάνθρωπο σύστημα που δεν αναγνωρίζει καμιά ιδιαιτερότητα φύλου ή προσώπου, τόπου ή καταγωγής.
Οι γνώμες λοιπόν των παιδιών αν και παρωχημένες, παραμένουν δυστυχώς σε εφεδρεία, για ένα μελλοντικό χρόνο, που τα προγράμματα θα είναι πιο ελαστικά και ο δάσκαλος θα μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες. Ισως τότε η αποκτημένη πείρα από τη μια και προπαντός οι αντίθετες γνώμες των μαθητών από την άλλη, να βοηθήσουν εκείνον που έχοντας το σαράκι της παιδείας μέσας του, θα ήθελε να ταρακουνήσει τα τέλματα.
Υπάρχουν συνοπτικά καταγραμμένες οι απόψεις τριών τάξεων. Αν τις συνόψιζα σε μία, θα βίαζα το λόγο των παιδιών και θα έχανε την ιδιαιτερότητά της η κάθε τάξη.
Προτίμησα να αφήσω τα πράγματα όπως εκθέτονται στο Ημερολόγιο και να ονομάσω συμβολικά τις τάξεις A, Β και Γ. Μιλούμε πάντα για λυκειακές τάξεις ανάμεσα στα έτη 1977 και 1978.
Και ένα τελευταίο. Είναι μοναδική η περίπτωση ενός παιδιού που γράφει ότι “τα θέματα λύνονταν στο γραφείο του Λυκειάρχη”. Στις σημειώσεις του δάσκαλου διαβάζω. “Παιδί με πολλά προβλήματα. Θύμα της παραψυχολογίας”. Κατέφυγα στο Λυκειάρχη, προς Θεού, όχι για τιμωρία, αλλά για να ακουστεί και μια τρίτη γνώμη”.
Α’ ΤΑΞΗ
Υπέρ του Δίαλόγου:
Διαπιστώνουμε αλλαγή στη συμπεριφορά των καθηγητών μας. Είναι ήπιοι. Δεν επιβάλλουν τη γνώμη τους. Μας αντιμετωπίζουν σαν άτομα.
Εκδηλώνουν προθυμία να συνεργαστούν με τους γονείς μας.
Δεν υπήρξε προχειρότης εκ μέρους των στη διδασκαλία.
Καταργήθηκε το σήκωμα στον πίνακα και το τρακ.
Γνωρίσαμε καλύτερα τις υποχρεώσεις απέναντι του εαυτού μας.
Διαβάζουμε για τον εαυτό μας και την πρόοδό μας.
Ενιωθα ντροπή να ‘ρθω αμελέτητος.
Ο βαθμός, δεν ήταν βαθμός τύχης ή ατυχίας. Και όσοι δεν αγαπούσαν τα Αρχαία, τα αγάπησαν.
Ποτέ δεν έγινε χρήση έδρας.
Το μάθημα ήταν διάλογος, όχι διάλεξη.
Μάθαμε να σκεφτόμαστε. Σκέψη και διάλογος δε χωρίζονται.
Ο διάλογος έβγαζε τις κρυμμένες ή καταπιεσμένες σκέψεις και ανησυχίες των παιδιών.
Δενόταν το σύνολο. Για πρώτη φορά νιώσαμε κοντά ο ένας στον άλλο. Καταργόταν η απόσταση.
Οταν ζητείται η γνώμη των μαθητών, αίρεται η αντίδραση που καταλήγει σε αδιέξοδο.
Αποχτούμε τρόπο σκέψης πιο πλατύ και αντικειμενικό.
Πάψαμε να μη διαβάζουμε. (Στο άλλο σύστημα, αφού μας σήκωνε ο καθηγητής, περιμέναμε ύστερα από κανένα μήνα να μας ξανασηκώσει).
Από ντροπή για το τι θα πούμε αναγκαζόμασταν να διαβάσουμε.
Στη θέση του άγχους μπήκε ο ενθουσιασμός.
Τα Αρχαία άλλαξαν. Πήραμε το μήνυμά τους.
Από τα Νέα Ελληνικά παρακινήθηκα και άρχισα να διαβάζω λογοτεχνικά έργα.
Τις ατέλειές του δεν πρέπει να τις κατακρίνουμε, γιατί ακόμη μόλις τώρα δοκιμάζεται και χρειάζεται χρόνο.
Η Αλλη Αποψη:
Η αλλαγή ήταν στα λόγια.
Γινόταν μονοπώληση γνωμών από λίγους.
Η διαφωνία έφθανε κάποτε στα άκρα. (Αιτία: η αυταρχική μας εκπαίδευση).
Γινόταν μικροκαβγάδες (έστω οικογενειακοί).
Δεν διαβάζομε στο σπίτι. Ο,τι παίρνουμε στην τάξη.
Είμαστε ακόμη ανώριμοι να δεχτούμε τον ελεύθερο διάλογο.
Ο νευρικός μαθητής, όταν τον διέκοπτε η τάξη νεύριαζε και δημιουργούσε ένταση.
Οι προβληματισμοί που προέκυπταν ήταν ή πολύ υψηλοί (δεν τους παρακολουθούσε η τάξη) ή πάλι χαμηλοί (ίδιο αποτέλεσμα).
Η κατ’ οίκον εργασία ήταν ελάχιστη ή είχε εξαλειφθεί τελείως.
Φυγοπονούσαμε.
Δεν υπήρχε ίχνος ενότητας μεταξύ μας. Παράλογη έχθρα μας κατέλαβε.
Οσοι έκαναν φασαρία έβγαιναν στο τέλος λάδι.
Οι δυνατοί εκμεταλλεύονταν τη σωματική τους δύναμη.
Τα παιδιά έβαζαν “τρικλοποδιές” στον καθηγητή εξ αιτίας των διαφορών τους.
Β’ ΤΑΞΗ
Υπέρ:
Καταργήθηκε ο κατάλογος (=το βαθμολόγιο). Νιώσαμε λύτρωση από το φόβο, το άγχος, την αγγαρεία.
Δεν έκανε επίδειξη γνώσεων ο καθηγητής.
Δεν ήταν αυτός απόλυτος άρχων της τάξης. Υπήρξε συνεργασία και βοήθεια στα προβλήματά μας.
Η σιωπή επικρατούσε (μάλλον ησυχία θέλει να πει ο μαθητής) όχι από φόβο ή ξύλο, αλλά από προσπάθεια να μάθουμε.
Ο ελεύθερος διάλογος γεννούσε ωραίες ιδέες. Κρίνουμε μόνοι μας το σωστό, λύνουμε τις διαφορές, αυτενεργούμε.
Φθάσαμε να υποδείχνουμε και σφάλματα στον καθηγητή μας χωρίς φόβο (πρωτοφανές!).
Μεγάλωσε η αυτοπεποίηθησή μας.
Η προσφορά εθελοντικά έχει μεγαλύτερη αξία. Τη χαιρόμαστε.
Την ιστορία τη διδάξαμε και διδαχθήκαμε με τη συμμετοχή όλης της τάξης.
Από την ανάλυση των Νέων Ελληνικών πήραμε πολλά.
Διαβάζαμε όχι γιατί μας το επέβαλλαν, αλλά από υποχρέωση απέναντι στον εαυτό μας. Καθένας έχει την ευθύνη του βαθμού του.
Για τους εκμεταλλευόμενους την ελευθερία και για όσους δε συμμετείχαν στο διάλογο, υπήρχαν τα πρόχειρα διαγωνίσματα.
Κατά:
Η συνήθεια τόσων χρόνων μας έγινε ρουτίνα. Δύσκολα αλλάζουμε.
Η ελευθερία στη μελέτη έγινε αποφυγή.
Ο διάλογος μονοπωλόνταν από λίγους.
Παιδιά χωρίς θάρρος και ευχέρεια λόγου δε μετείχαν.
Θυμώνει ο φιλόλογος, χάσμα. Χάσιμο ωρών.
Επιβάλλει τη γνώμη του.
Το γράψιμο στο “χαρτάκι”, δημιουργεί εξαναγκασμό και άγχος.
Για να γραφτούν στο “χαρτί” μιλούν δίχως ουσία.
Τα θέματα λύνονταν στο γραφείο του Λυκειάρχη.
Ο διάλογος δεν ήταν ελεύθερος.
Οι γνώμες της Γ' τάξης, λόγω χώρου, στο επόμενο.
E.
Ακολουθούν οι γνώμες των παιδιών της τάξης που ονομάσαμε Γ, ταξινομημένες, αλλά χωρίς στατιστική. Ο δάσκαλος δε νοιαζόταν αν μια γνώμη, θετική ή αρνητική, επαναλαμβάνονταν σε πολλά γραπτά. Απλώς του αρκούσε να γνωρίζει τι λένε.
Για το veto που θα διαβάσετε, βρήκα σημειωμένα τα εξής. “Για να μη μονοπωλείται ο διάλογος άφησα τα παιδιά να διαλέξουν μια τριμελή επιτροπή, της οποΐας ο πρόεδρος αν έβλεπε ότι η συζήτηση ξεμάκρυνε ή δεν ενδιέφερε την τάξη, είχε το δικαίωμα να διακόψει το διάλογο και να τον επαναπροσδιορίσει. Βεβαίως επενέβαινα κι εγώ με το: Μήπως ξεμακρύναμε; Αν επιχειρούσα ο ίδιος τη διακοπή, είχα το φόβο πως θα προσέκρουα στην συναισθηματική αστάθεια, που χαρακτηρίζει την εφηβική ηλικία. Πρέπει κάποτε ο πρόεδρος να διέκοψε κι εμένα. Δε θυμάμαι”.
Βρήκα ακόμη και τα εξής: Ό διάλογος αναλόγως προς το αντικείμενο διδασκαλίας, έπαιρνε και διαφορετική μορφή”. Κι αλλού "Τα θέματα προς συζήτηση δεν έπεφταν απ'τον ουρανό. Εβγαιναν μέσα από τα κείμενα διδασκαλίας”.
Αν είναι να προσθέσω κι εγώ κάτι, θα πω ότι τα παιδιά τα λένε όλα. Και οι συστάσεις που κάνουν στο δάσκαλό τους είναι εξαιρετικές. Είναι να μη καμαρώνεις με τέτοια παιδιά; Ομως αν ολόκληρη η σχολική οικογένεια δεν εμφορείται από το ίδιο πνεύμα συνεργασίας, ώστε ο ένας συνάελφος να υποβοηθεί το έργο του άλλου, αυτό θα έχει την αντανάκλασή τους και στους μαθητές...
Κάθε καινούργιο δε βρίσκει δρόμο στρωμένο μέ ροδοπέταλα. Ο δρόμος είναι γεμάτος αγκάθια, για όσους δε θέλουν να βαδίσουν, “επί της πεπατημένης”.
Τέλος, υπάρχουν θέματα που δεν επιδέχονται “μια λύση” και “μιαν απάντηση” όπως θά ‘θελαν τα παιδιά.
Ο δάσκαλος, Θεός συγχωρέσ’ τον πια, κάποιο σπόρο έριξε. Μακάρι να βρεθούν άλλοι που θα τον ξεπεράσουν.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΓΝΩΜΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΛΟΓΟ
Τον πρώτο καιρό ο διάλογος έκανε την τάξη να παγώσει. Βρεθήκαμε μπροστά σε τόση ελευθερία και τα χάσαμε.
Δε θα πω ψέματα, αν πω ότι αρχικά αντιμετωπίστηκε και με κάποια καχυποψία.
Τα περισσότερα παιδιά πάγωσαν. Ενώ ο διάλογος γινόχαν πολύ ελεύθερος, η συμμετοχή ήταν πολύ μικρή. Φανήκαμε απροετοίμαστοι. Ξαφνιαστήκαμε. Οι αντιδράσεις από μέρους μας υπήρξαν ποικίλες. Αλλοι προσαρμόστηκαν αμέσως, άλλοι αργότερα, άλλοι καθόλου...
“Δεν μπορείτε να ξεφύγετε από τις ευθύνες σας. Σας δίνεται η ευκαιρία", μας έλεγε ο καθηγητής μας, όταν του προβάλλαμε το αιτιολογικό της προηγούμενης θητείας μας.
Αρχικά μας φάνηκε κάπως δύσκολο, αλλά σιγά-σιγά τα πειρσσότερα παιδιά το ξεπέρασαν. Κάθε αρχή και δύσκολη.
Λες αυτό που νιώθεις χωρίς να φοβάσαι. Συζητάς πολιτισμένα. Δε φοβάσαι, ακόμη κι αυτά που λέμε, αν δεν αρέσουν στον καθηγητή, πως θα σε αδικήσει στη βαθμολογία.
Ο διάλογός μας απελευθέρωσε από το ζυγό του καταλόγου. Βοήθησε να λυθούν πολλά προβλήματα
Ο διάλογος μας καθιστά υπεύθυνους και συνειδητούς ανθρώπους.
Το σπουδαιότερο: Βοήθησε τους μαθητές στην αναγνώριση των δικαιωμάτων τους και της υπεύθυνης προσωπικότητάς τους.
Μας χάρισε πρωτοβουλία, αυτενέργεια και αίσθημα ευθύνης. Μας τόνωσε την κρίση.
Ηταν ουσιαστικά η πρώτη φορά που γινόταν μια στροφή του μαθήματος προς το μαθητή.
Είναι δημοκρατικό σύστημα. Δίνει την ευκαιρία επικοινωνίας όχι μόνο του μαθητή με τον καθηγητή, αλλά και μεταξύ μας.
Μας έδωσε την ευκαιρία να ανοιχτούμε. Να ιδούμε και ορισμένα πράγματα και πέρα από το κείμενο.
Κατορθώσαμε κάτι που αρχικά μας φαινόταν ακατόρθωτο. Για πρώτη φορά εφέτος μάθαμε να συζητάμε χωρίς να νευριάζουμε και χωρίς να αγριοφωνάζουμε.
Ο μαθητής απαλλάχτηκε από τον κίνδυνο να μεταβληθεί σε κιβωτό έτοιμων γνώσεων.
Ελειψε το άγχος από το να “στήνεσαι” κοντά στην έδρα, έλειψε προπαντός η απαγόρευση να ‘χεις αντίθετη γνώμη με τον καθηγητή.
Διαβήκαμε την τάφρο, που μας χώριζε από τον καθηγητή από την αρχή της μαθητικής μας ζωής.
Ο καθηγητής είχε την απλότητα που χρειαζόταν, για να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στους μαθητές.
Αποχτήσαμε την ευθύνη να διαβάζουμε χωρίς το φόβο του καταλόγου, χωρίς το φόβο του καθηγητή που θα φωνάξει, θα βρίσει, θα απειλήσει, αν δεν ξέρουμε.
Εγινε ένα μεγάλο βήμα μπροστά, γιατί ο καθηγητής αναγνώρισε την τάξη σαν ένα σύνολο από υπεύθυνα άτομα και όχι μια μάζα άβουλων πλασμάτων.
Είναι σπουδαίο να κάνεις μάθημα με τη συμμετοχή όλων των μαθητών της τάξης.
Ακούγονται πολλές απόψεις. Τα παιδιά μαθαίνουν τι σημαίνει πολυφωνία που έχει η δημοκρατία.
Μάθαμε να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας, να γνωρίζουμε τα καθήκοντά μας και τις υποχρεώσεις μας.
Οσα διαδραματίστηκαν σίγουρα δεν έπεσαν στο κενό.
Λέμε πολλές γνώμες, καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα.
Για μας ήταν μια χρονιά στην οποία κατορθώσαμε κάτι το οποίο αρχικά μας φαινόταν ακατόρθωτο.
Ισως αυτή η χρονιά ήταν η πιο εποικοδομητική στη μαθηπκή ζωή μας.
Μοναδική αχτίδα φωτός στο σκοτάδι της παιδείας μας, ύστερα από εννιά χρόνια στείρας και μονότονης μαθητικής ζωής.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥΣ ΠΟΥ ΕΔΕΙΧΝΑΝ ΑΠΡΟΘΥΜΟΙ
Με χαμηλό επίπεδο μαθητών πως να ευδοκιμήσει ο διάλογος;
Μπορεί να υπήρξαν αντιδραστικά στοιχεία μέσα σε ένα σύνολο. Κάποτε όμως θα καταλάβουν την υπευθυνότητά τους. Ας μη λένε ότι απέτυχε ο διάλογος.
Σε λόγους αδιαφορίας και συνήθειας οφείλεται η αδράνεια αυτών των μαθητών.
Ελειψε η διορατικότητα που θα τους επέτρεπε να ιδούν πόσο θα βοηθούσε τον πνευματικό και ψυχικό τους κόσμο η ανταλλαγή ιδεών και απόψεων.
Στην ελευθερία που μας δόθηκε, αντί πολλές φορές να κάνουμε χρήση, κάναμε κατάχρηση.
Μερικοί είπαν: Μας αφήνει ελεύθερους, γιατί να διαβάσουμε;
Τελικά και οι απροβλημάτιστοι άρχισαν να προβληματίζουνται και προς το τέλος της χρονιάς να παίρνον επιτέλους μέρος στη συζήτηση. Μην ξεχνάμε και τα λόγια του Ποιητή: “Για να γυρίσει ο ήλιος, θέλει δουλειά πολλή”.
ΚΡΙΣΕΙΣ - ΥΠΟΔΕΙΞΕΙΣ
Το σύστημα απέτυχε, διότι, δυστυχώς, δεν έχουμε μάθει σε ελεύθερα συστήματα. Θα ‘πρεπε να είχε εφαρμοστεί από την πρώτη τάξη του Δημοτικού.
Φταίει η απότομη αλλαγή, όχι ο διάλογος. Μέχρι χθες ο μαθητής έπρεπε να ακούει και ο καθηγητής έλεγε πάντα το σωστό.
Οταν στα άλλα μαθήματα ο ένας λέει και οι πολλοί ακούνε, ο μαθητής δεν προσαρμόζεται εύκολα στο νέο;
Αν όλοι οι καθηγητές εφάρμοζαν αυτό το σύστημα, θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα.
Ενας κούκος δε φέρνει την άνοιξη.
ΚΑΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ
Είναι εύκολο να πεις τη γνώμη σου ελεύθερα, είναι όμως δύσκολο να ανταπαντήσεις σε έναν άλλο περισσότερο μορφωμένο ή αν θέλετε περισσότερο κατατοπισμένο στο ίδιο θέμα.
Πολλά από τα θέματα ήταν δύσκολα και “άπιαστα” για την τάξη και για τα οποία θα έπρεπε να έχεις μελετήσει κάποιον αριθμό βιβλίων.
Οι περισσότεροι είμαστε απροβλημάτιστοι πάνω σε θέματα που συζητιούνται. Μερικοί προβάλλουν θέματα που ξεπερνούν το επίπεδο της τάξης. Δεν πιστεύω πως, αν από τα χαμηλά κανείς πάει κατευθείαν στα υψηλά, θα ανέβει το επίπεδο.
Ανέβαινε ο διάλογος των περισσότερο μορφωμένων παιδιών με αποτέλεσμα οι άλλοι να μη μπορούν να ακολουθήσουν. Η συζήτηση ναυαγούσε, γιατί ξεπερνούσε το επίπεδο των πιο πολλών.
Μερικοί προσπαθούσαν να στρέψουν το διάλογο και την τάξη στα πολιτικά θέματα, επηρεασμένοι από ορισμένα βιβλία που έχουν διαβάσει.
Πολλές φορές ξεφεύγαμε από το θέμα και ο διάλογος τελείωνε χωρίς να βρούμε μια λύση ή μια απάντηση στην απορία που είχαμε. Αν επενέβαινε ο καθηγητής και έλεγε και αυτός τη δική του γνώμη, αυτή δεν ικανοποιούσε ορισμένους.
ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΣΟΥΧΤΕΡΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΑΣΚΑΛΟ
Αλλά και εσείς κ. καθηγητά υπήρξαν στιγμές που γενόσασταν αγνώριστος από τη μια στιγμή στην άλλη, σαν να αναιρούσατε αυτά που μας λέγατε για ήρεμη συζήτηση.
ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Να είσαστε ανεκτικός στον ψίθυρο. Το σύστημά σας είναι μακροπρόσθεσμο.
Να είσαστε έτοιμος και για τις κακές στιγμές.
Λιγότερη Γραμματική και Συντακτικό.
Να μας δίνετε ευκαιρία για εκτόνωση. Λίγα λεπτά με χιούμορ απαραίτητα.
Οχι άγχος. Οχι ένταση. Οχι επαγγελματική συνεργασία. Οχι μνησικακία στους “κακούς”. Οχι δυσφορία αν σας διακόπτει ο μαθητής του veto.
Οχι απότομα “πλήρης ελευθερία". Με δόσεις. Γιατί, δυστυχώς, τα παιδιά είναι ανέτοιμα. Προοδευτικά όλα.
--------------------------
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΣΕ ΑΥΤΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 1977-1980
ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ 1904-1995 ΣΤΗ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΕΠΤΑΛΟΦΟΣ»
ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΤΑ ΕΘΑΨΕ Η ΛΗΘΗ.
ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΟΣΑ ΕΤΗ ΚΑΤΙ ΕΧΟΥΝ ΝΑ ΠΟΥΝ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΝΟΙΑΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ. ΓΙΑΥΤΟ ΚΑΙ ΠΡΟΤΙΜΗΣΑ ΝΑ ΤΑ ΠΡΟΤΑΞΩ . Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΣΟ ΜΠΟΡΕΣΕ.
ΦΑΝΤΑΖΟΜΑΙ ΚΑΙ ΕΥΕΛΠΙΣΤΩ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΥ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ ΣΗΜΕΡΑ.